Πλούτος

Από την θεατρολόγο Μαρία Μαρή

Το Εθνικό Θέατρο επιζητώντας τη συνεργασία με σημαντικούς διεθνείς θεατρικούς οργανισμούς, πραγματοποιεί το φετινό καλοκαίρι μια νέα συμπαραγωγή με το Κρατικό Θέατρο της Σερβίας παρουσιάζοντας τον «Πλούτο» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία του Νικίτα Μιλιβόγεβιτς με έναν μικτό θίασο, από Έλληνες και Σέρβους ηθοποιούς.

Η άνιση κατανομή του πλούτου, μια μόνιμη πληγή της ανθρωπότητας σε όλη την ιστορία της και παράλληλα ένα άλυτο θέμα, που οξύνεται περισσότερο με τα χρόνια παγκοσμίως και φυσικά και στις χώρες των Βαλκανίων, αποτέλεσμα μιας διευρυμένης πνευματικής κρίση αξιών.

Κατά γενική ομολογία « money makes the world go round!» και ο άνθρωπος είναι εγκλωβισμένος στο κυνήγι του πλουτισμού.

Ο «Πλούτος» του Μιλιβόγιεβιτς καταλήγει στην απελευθέρωση του ανθρώπου απ’ όλους αυτούς τους ψυχαναγκασμούς και την εμμονική επιδίωξη ικανοποίησης πλαστών αναγκών, που του αφαιρούν την ελευθερία, το λόγο, τη σκέψη και τη δράση.

Ο Μιλιβόγιεβιτς όμως θέλει ένα happy end στην ιστορία του, έναν εορτασμό με ορχήστρα χάλκινων οργάνων και μιαν υπέροχη φωνή όπως αυτή του κορυφαίου του χορού, Νέναντ Μάριτσιτς , να διαλαλεί την ευτυχία του ανθρώπου, απαλλαγμένου από τα δεσμά του Πλούτου. « Τέρμα η Δουλεία στο Χρήμα!»

Αυτά όλα συνιστούν τον προβληματισμό του σκηνοθέτη, που αναρωτιέται για την κινητήρια δύναμη του χρήματος και την έλλειψη αντίδρασης των ανθρώπων, που φαίνεται να ανέχονται το καθεστώς ομηρίας και οικονομικής υποδούλωσης. Ο σκηνοθέτης σημειώνει:
Μία από τις μεγάλες μου απορίες « Πώς είναι δυνατόν 100 άνθρωποι να είναι πλουσιότεροι από τη μισή ανθρωπότητα... Τι κόσμος είναι αυτός; […]Η Ελλάδα και η Σερβία (και με ευρύτερη έννοια και ολόκληρα τα Βαλκάνια), είναι οι δύο όψεις του νομίσματος στα ψιλά του Πλούτου. Ο ρόλος μας σε τούτη την επ’ άπειρον επίκαιρη παγκόσμια κωμωδία είναι πάντα ίδιος: κορώνα ή γράμματα για μας δεν υπάρχει διαφορά.»

Ο Χρεμύλος, μετά την επίσκεψή του στο μαντείο των Δελφών, επιστρέφοντας, ακολουθεί έναν τυφλό γέρο άντρα, ύστερα από παραίνεση του Απόλλωνα. Με τη βοήθεια του δούλου του, Καρίωνα, ανακαλύπτει πως ο άντρας που έχει πάρει στο κατόπι δεν είναι άλλος από τον Πλούτο. Ο θεός Πλούτος τυφλωμένος από το Δία, χαρίζεται πάντα στους ισχυρούς. Τυφλός ο Πλούτος (Βασίλης Χαραλαμπόπουλος), ρακένδυτος, έρχεται από το βάθος της σκηνής όπου αρχικά ακούγεται μόνο το ραβδί του. Είναι φοβισμένος και δείχνει αναποφάσιστος. Ο Χρεμύλος και ο Καρίων κρύβονται πίσω από δυο κλαδιά ελιάς, καθώς τον ακολουθούν. Ο Καρίων τον ρωτά γιατί αφού πήγε στου Δελφούς να ζητήσει χρησμό για το γιο του, «ακολουθούν αυτόν εδώ τον βρωμιάρη από το πρωί» ; Οι δυο τους, ο Χρεμύλος (Γιώργος Γάλλος) και ο Καρίων (Στέλιος Ιακωβίδης), ο πιστός του δούλος «και ο πιο μεγάλος κλέφτης», παίζουν ακόμα και με τον βηματισμό τους, μετακινούμενοι πίσω από κλαδιά ελιάς και από θημωνιές. Οι κινήσεις τους παραπέμπουν σε ήρωες του βωβού κινηματογράφου, σε γκαγκ, κλωτσιές, σε αστείο βηματισμό. Ο Χρεμύλος ακολουθεί τον πρώτο άνθρωπο που συνάντησε καθώς του υπαγόρευσε ο θεός, γιατί όπως εξηγεί « στην εποχή μας, πρέπει να είσαι απατεώνας για να πετύχεις». Με κλωτσιά και αφού τον καθυβρίζουν αποκαλώντας τον « κουρελιάρη, βρωμιάρη, κατρουλιάρη κ.α» δημιουργώντας κωμική παρήχηση του «άρη», το δίδυμο Χοντρός- Λιγνός, Χρεμύλος – Καρίων, μαθαίνουν ότι πρόκειται για τον Πλούτο που είναι τυφλός και «φτύνει του έντιμους ανθρώπους», μιας και έτσι το θέλησε ο Δίας, που κυριαρχεί με το « διαίρει και βασίλευε». Με κωμικά σκουντουφλήματα πέφτει πάνω στις θημωνιές στη προσπάθειά του να διαφύγει, ενώ μιλά προς την κατεύθυνση ενός συνομιλητή, που έχει αποχωρίσει.

Το τρίδυμο Χαραλαμπόπουλος – Γάλλος – Ιακωβίδης ειδικά μέχρι τη μέση του έργου έχουν καθηλωτικό ρυθμό, ωραία κίνηση και πραγματικά κωμική παρουσία.

Μέσα στην παράσταση, υπάρχουν διάφορες κωμικές σχολές, του βωβού κινηματογράφου, της κομέντια ντελ άρτε και γκροτέσκο. Εμβόλιμα υπάρχει η πολιτική άποψη και μάλιστα ισχυρή σχετικά με τη μοιρασιά του πλούτου, με το ανικανοποίητο του ανθρώπου, που όσο πιο πολλά έχει, άλλα τόσα θέλει. Η μουσική των χάλκινων πνευστών αποδίδει πιστά την κρίση της φτώχειας στα Βαλκάνια, το παιχνίδι του χρήματος και τις απατεωνιές του πλουτισμού. Ο Δίας, πάλι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ενσαρκώνει τις μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες διαχρονικά διαιρούν τις κοινωνίες με πολέμους για να κερδοσκοπήσουν. Όλα αυτά αντιμετωπίζονται ολιστικά σε μια ως επί το πλείστον αστεία θεατρική προσέγγιση, από έναν άνθρωπο, που ασχολήθηκε πολύ για να τα παραστήσει ορμώμενος από τις δικές του καταβολές και ζώντας στη σημερινή εποχή, με όχημα ένα κείμενο, σαν αυτό που Αριστοφάνη, που δε γνωρίζει σύνορα, ούτε χρονικά περιθώρια και που βέβαια είναι ανοιχτό, όπως όλα έργα των μεγάλων συγγραφέων, σε διαφορετικές οπτικές.

Ο Καρίων καλεί τους εργάτες από το βάθος της σκηνής. Έτσι έρχεται η μπάντα με τα χάλκινα όργανα, χωρικοί, που δουλεύουν στα χωράφια με ψεκαστήρες για απεντομώσεις και δακοκτονία. Μόνο αυτοί οι εργάτες μπορούν να ψεκάσουν την αρρώστια της διαφθοράς, με « εντομοκτόνο» την εργασία τους. Οι καημένοι αυτοί δεν τον πιστεύουν που τους λέει ότι ο Πλούτος είναι στου Χρεμύλου. « Αν λες ψέματα θα σου σπάσω τις κλειδώσεις!» Κωμική σκηνή με την καρτουνίστικη εικόνα του Καρίωνα αγκιστρωμένου πάνω σε ένα κατάρτι, καθώς διώκεται από τους αγρότες, με τον Βλεψίδημο (Μάνο Βακούση), κομψό, είρωνα, πάντα να εποφθαλμιά την περιουσία του άλλου, κατά προτίμηση του λαού, εξού και το όνομά του, και να μην πιστεύει ότι ο Χρεμύλος είναι πλούσιος. Στη μεταξύ τους συνομιλία τον αποκαλεί Κλεψίδημο, κατηγορώντας ο ένας τον άλλον και όλους και το κοινό σαν πιθανούς κλέφτες της δημόσιας περιουσίας. Αριστοφανική αιχμή, επίκαιρη διαχρονικά, όπου τίθεται το πρόβλημα της διαταξικής λεηλασίας του δημόσιου ταμείου και της κοινωνικής ευθύνης.

Ο Χρεμύλος εξηγεί ότι πρέπει να δει ο Πλούτος για να κάνει πλούσιους τους καλούς και έντιμους. Το καλωσορίζουν με μουσική. Η Πενία, η Φτώχεια, που τόσο καιρό διαφέντευε την πόλη, προσπαθεί τώρα να υπερασπιστεί τις χάρες της φτωχής πλην τίμιας ζωής..

Η Πενία (Γαλήνη Χατζηπασχάλη) ρακένδυτη, άστεγη, με πολλά ρούχα το ένα πάνω στο άλλο, με αχτένιστα μαλλιά, σαν τρελή, με φωνή κακιάς μάγισσας κάνει την εμφάνισή της και κανείς δεν την αναγνωρίζει. Τους λέει ότι τη γνωρίζουν καλά, ο Χρεμύλος, ο Βλεψίδημος και οι υπόλοιποι. «Είναι η μόνη συγκάτοικός τους ». Έχει γκροτέσκα εμφάνιση και υπόδυση, που προκαλούν γέλιο. Την περιπαίζει ο Πλούτος και αυτή εξοργίζεται. Εξαιρετική η ερμηνεία της Γαλήνης Χατζηπασχάλη που αναδεικνύει τη «χρησιμότητα» και την κοινωνική διάσταση της Φτώχειας. Εκφράζει την ανησυχία της, μετά το θυμό και τέλος την αγανάκτησή της. Τους εξηγεί λοιπόν πόσα πράγματα κάνουν γιατί υπάρχει εκείνη αλλά αυτοί εξακολουθούν να τη διώχνουν «Γίδα, παράφωνη, γριά και στείρα. Λάμια!... Ήρθες στο σπίτι μας και ξίνισε το γάλα!» Ευρηματική σκηνή με τραγούδι, πίκρα και θυμό.

Ο Χρεμύλος μαζί με τον τετραπέρατο δούλο του Καρίωνα περιθάλπουν και γιατρεύουν τον Πλούτο πηγαίνοντάς τον στον Ασκληπιό ( Γιάννης Κότσιφας ). Η φωνή του ακούγεται παραμορφωμένη από μεγάφωνο. Ιμιτασιόν θεός και κάπως αλμπάνης. Του μιλούν και εκείνος νωθρά και απαξιωτικά απαντά: « Ουστ! Δεν εφημερεύω! Κλείστε ραντεβού!» Η σκηνή με το γιατρό τυπική κωμική σκηνή, που απαντάται σε όλους τους κωμικούς συγγραφείς από τη κομέντια ντελ άρτε, με αποκορύφωμα το Μολιέρο.

Ο Ασκληπιός εμφανίζεται με τη βοηθό του, μια ερυθροσταυρίτισσα νοσοκόμα, που πίνει όλη την ώρα τον καφέ της , ενώ είναι ιδιαιτέρως τρυφερή με το γιατρό. Ο Ασκληπιός λέει γνωστά αποφθέγματα στα λατινικά, επιδεικνύοντας μια ψευδοεπιστημοσύνη, ενώ φιλιέται με τη Ντολόρες, τη νοσοκόμα του.

Η σκηνή της επέμβασης και θεραπείας του Πλούτου, τράβηξε πολύ με ένα κάπως επιφανειακό χιούμορ, στην οποία παρά την πρόθεση του σκηνοθέτη να καυτηριάσει με σκωπτικό τρόπο ορισμένους γιατρούς, που εμπορεύονται την ανάγκη του κόσμου για ζωή και ελπίδα, χάνεται ίσως το ενδιαφέρον του κοινού.

Ο Πλούτος εντέλει βρήκε το φως του και η χαρά του πια είναι απερίγραπτη. Θέλει να ευχαριστήσει το Χρεμύλο. Τώρα πια όλοι οι τίμιοι και εργατικοί συμπολίτες του θα ευημερήσουν, ενώ φτωχοί θα γίνουν μόνο οι κακοί. Βγάζει το λόγο του πάνω σε ένα κόκκινο χαλί, που έμοιαζε με πολύ μεγάλο πετραχήλι. Έντονη η σημειολογική κριτική και τα θέσφατα, που υπόσχονται ζωή χαρισάμενη ! «Από εδώ και πέρα θα είμαι ο προστάτης σας![…] Η ζωή σας θα είναι γεμάτη μαγεία!» Βάζει το χέρι του μέσα στις θημωνιές και βγάζει υλικά αγαθά, ό,τι υποτίθεται ότι έχει ο καθένας ονειρευτεί ν’ αποκτήσει, ενώ παράλληλα τραγουδά με μπρίο το τραγούδι της Ντόρις Ντέι «Enjoy yourself, enjoy yourself, It's later than you think.» Η ζωντανή μουσική επί σκηνής είναι ξεσηκωτική.

Απλώνουν κάτω παπλώματα, μαξιλάρες, ξεκινά η καλοπέραση, που οδηγεί στη νωθρότητα. « Τι καλό πράγμα ο πλούτος!» Όλοι ζουν μέσα στην αδράνεια. «Το σύμπαν δεν αλλάζει, εμείς αλλάζουμε!» λέει ο Βλεψίδημος.

«Στέκομαι άρα μπορώ να περπατήσω.» Με δυσκολία κινούνται. Από την ακινησία έχουν περιπέσει σε κατάσταση μαλθακότητας. Δεν τους λείπει τίποτα, ο Πλούτος τους τα έδωσε όλα. Αυτός ο άκρατος καταναλωτισμός του ανθρώπου, ο εκμαυλισμός του τελικά, τον οδηγεί σε μεγαλύτερη εξαθλίωση απ΄ό,τι η φτώχεια. Στο τέλος όμως πρέπει να πληρωθεί και ο λογαριασμός! Στο σπίτι του Χρεμύλου, έχει αρχίσει ο ηδονισμός, ο ξεπεσμός. Από το Χορό εκφράζεται ο φόβος της πληρωμής, ενώ κάποιος προτρέπει απερίσκεπτα «ζήστε το σήμερα!»

Με όλα αυτά παρέβλεψαν οι άνθρωποι τις προσφορές στους θεούς γι΄αυτό εκείνοι έστειλαν τον γοργοπόδαρο Ερμή, που καθόλου γοργοπόδαρος δεν είναι, αντίθετα είναι ευτραφής.

Αναγγέλλει την έλευσή του ένα τηλεκατευθυνόμενο drone, για να εισάγει με αυτόν τον γκροτέσκο τρόπο τον από μηχανής θεό μιας ακαλαίσθητης καπιταλιστικής κοινωνίας. Κάνει να πετάξει ο Ερμής και σκάει κάτω σαν καρπούζι. Αποτυχία ο Σούπερμαν! Η πτώση του ήταν αστεία. «Που πας μωρή ντακότα;»

Με αυτά όμως ο Πλούτος, κουστουμαρισμένος, τους εγκαταλείπει και έτσι από εδώ και μπρος θα πορευτούν μόνοι τους με την Πενία. «Enjoy yourself!»

Χωρίς πλούτο, χωρίς βαρβάρους, αλήθεια τι κάνουμε; Αναρωτιούνται τι κάνουνε; Τι θ’ απογίνουν; Η μουσική δίνει τη λύση. Αυτά τα χάλκινα πνευστά όργανα με την σπαραχτική φωνή, αλλά και το τραγούδι του αρχιμουσικού, που χαίρεται για την απελευθέρωση από τον πλούτο και με τη φωνή του ξεσηκώνει τους πάντες και τους μονιάζει.

Όλοι αρχίζουν να πετούν τα στολίδια τους, τα ακριβά, περιττά πράγματά τους και επαναπροσδιορίζουν τη ζωή τους, μέσα από ένα δυναμικό και χαρούμενο τραγούδι.

Υπέροχοι στους ρόλους τους οι: Χρεμύλος (Γιώργος Γάλλος), Καρίων (Στέλιος Ιακωβίδης), Πλούτος (Βασίλης Χαραλαμπόπουλος), Βλεψίδημος (Μάνος Βακούσης)
Φτώχεια / Βοηθός Ασκληπιού (Γαλήνη Χατζηπασχάλη).

Μακριά από οποιαδήποτε μανιέρα ο Γιώργος Γάλλος απέδωσε τον απελπισμένο από τη φτώχεια του Χρεμύλο, ο Στέλιος Ιακωβίδης- Καρίων ως τυπικός λιγούρης δούλος της κομέντια νελ άρτε, ο Αρλεκίνος, ο Μάνος Βακούσης- Βλεψίδημος, έτοιμος να επωφεληθεί κάθε φορά από οποιαδήποτε κατάσταση, αριβίστας, εγωκεντρικός, κομψός και είρων, και η Γαλήνη Χατζηπασχάλη σε δύο εντελώς διαφορετικούς ρόλους, σ’ αυτόν της υστερικής, τρελής φτώχειας και στον άλλο της φιλήδονης, όμορφης βοηθού ιατρού. Πολύ πειστικός και κωμικός ο Γιάννης Κότσιφας- Ασκληπιός με την τρέλα του γιατρού, την έπαρση και τη φιλοχρηματία του.

Καλαίσθητα και πρακτικά τα σκηνικά του Kenny MacLellan, εξυπηρέτησαν πλήρως την παράσταση και αποτέλεσαν και τη σταθερή υπόμνηση του ότι μόνο μέσα από την ενασχόληση με τη γη και τη φύση θα μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει πλούσιος σε όλα τα επίπεδα.

Η μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου, πολύ ενδιαφέρουσα, παρέπεμπε σε όλα εκείνα τα οποία είχε στόχο να αναδείξει ο σκηνοθέτης.

Ο Νικίτα Μιλιβόγεβιτς έκανε μια μελέτη με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, παραγέμισε όμως την παράστασή του και σε κάποια σημεία με αποτέλεσμα ο θεατής να χάνει το νήμα. Υπηρέτησε το μήνυμα του έργου και το έκανε οικείο στον σύγχρονο θεατή, καλλιεργώντας του μια συνείδηση κοινής μοίρας με την πλειονότητα των ανθρώπων, που δοκιμάζονται ανά τον κόσμο από τη Φτώχεια και ενθάρρυνση για την ανατροπή της παρούσας κατάστασης.