Νόρα

Από τη θεατρολόγο Μαρία Μαρή

Πρόκειται για ένα άλλο βλέμμα πάνω στο Κουκλόσπιτο του Ίψεν. Μια παράσταση αφιερωμένη στη μνήμη του Γιώργου Πάτσα.

Δεκαοχτώ χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμα της «Νόρας», ο Θεόδωρος Τερζόπουλος επιστρέφει με μια ψυχαναλυτική όσο και «μπρεχτική» ανάγνωση του έργου του Ίψεν. Το παιχνίδι στο «Κουκλόσπιτο» παίζεται ανάμεσα στα τρία πρόσωπα: τη Νόρα (Σοφία Χιλλ), τον Κρόγκσταντ (Τάσο Δήμα) και τον Τόρβαλντ (Αντώνη Μυριαγκό).

Η Νόρα παίζει το θέατρο της ζωής στην εντέλεια. « Είναι μια μελέτη πάνω στην ουσία του θεάτρου. Συμβολίζει τον αγώνα του θεάτρου να πάει πίσω από το θεατρικό εαυτό του και να γίνει ζωή».

Το ρολόι, το μέτρημα των λεπτών, σε μια συμβολική αποτύπωση της αρχής και του τέλους των πραγμάτων.

Η Νόρα (Σοφία Χιλλ) με ένα γάργαρο γέλιο διακηρύσσει την ευτυχία της. «so happy, I am happy, my husband, my children, everybody is happy». Μια διακήρυξη που αναιρείται, κάτι που εκφράζεται και κινησιολογικά επί σκηνής.

Εξαρτάται από τα χρήματα, θέλει συνέχεια να αγοράζει, ενώ ο Τόρβαλντ σκοτώνεται στη δουλειά για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της σε σημείο που αρρωσταίνει. Οικειοποιείται την ταυτότητα του πατέρα της και πλαστογραφεί την υπογραφή του για να πάρει δάνειο προκειμένου να σώσει τη ζωή του Τόρβαλντ.

Η ηγεμονία του Τόρβαλντ την βολεύει, είναι ένας τρόπος να ελέγχεται, αφού γι΄αυτήν ο αυτοέλεγχος και αυτοσυγκράτηση αποτελεί ξένη στην ιδιοσυγκρασία της κατάσταση. Ούσα η ίδια το «καναρινάκι» του Τόρβαλντ, το «σκιουράκι» του, το υπάκουο, φιλάρεσκο ζωάκι του, το παιχνιδάκι του, μπαίνει σε ένα ρόλο ασφαλείας. Όλο ζητά πράγματα για εκείνη, μόνο για τον εαυτό της. Ο Τόρβαλντ απλά υπενθυμίζει στο «άσωτο τζιτζικάκι του ότι έχουν πολλά έξοδα. Υποψιάζεται ότι η γυναίκα του είναι ένοχη, ενώ εκείνη χαριτωμένα το αρνείται. Εξαιρετική η Σοφία Χιλλ σε αυτό το διχασμένο ρόλο. Το πρόσωπό της την ίδια ώρα γλυκό, ή εκβιαστικά γλυκό, και την άλλη εκφραστικό του καιροσκοπικού χαρακτήρα της, εμφανιζόμενη δέσμια των αλόγιστων επιθυμιών της. Έχει δημιουργήσει μια ψεύτικη συνθήκη που βέβαια λειτουργεί καταπιεστικά και ασφυκτικά για εκείνη, ενώ της δίνει μια ψευδαίσθηση ορίων. Ο Τόρβαλντ την ωθεί να δει την κατάρρευσή της χωρίς να κάνει κάτι για να τη σώσει. Υπέροχη ερμηνεία του Αντώνη Μυριαγκού, την ίδια στιγμή ευάλωτος, υποκύπτει στην ομορφιά της παρακολουθώντας μάλλον με ανακούφιση, από απόσταση την κατάρρευσή της. Όλα ξεκινούν από το γεγονός ότι πρέπει να αντιπαλέψει τον εσωτερικό διχασμό της. Μέσα σε αυτή τη σχέση δημιουργείται ασφυκτικός κλοιός και για τους δυο. Ενώ χορεύουν και στροβιλίζονται στις περιστρεφόμενες πόρτες ο χορός τους αυτός γίνεται εφιάλτης. Ακούγεται σαν leitmotiv η λέξη «Miracle!» με τη φωνή του Τάσου Δήμα στο ρόλο του Κρόκσταντ. Είναι αυτός που θα τραβήξει το χαλάκι κάτω από τα πόδια τους και θα σταματήσει αυτό το φιάσκο. Η απειλή από το σκοτεινό ασυνείδητο, το ανεξέλεγκτο παθολογικό αυτό χώρο της Νόρας. Πρόκειται για την πάλη του κατασκευασμένου Εγώ και του καταχωνιασμένου, αληθινού εαυτού που αγωνίζεται να πάρει ανάσα. Όταν θα δραπετεύσει δυστυχώς δεν έχει τις υποδομές για να στηριχθεί και μοιραία εξαφανίζεται. Σε κάποια επιστολή του, ο Ίψεν σημειώνει για το βιβλίο του: «Η στιγμή που αφήνει το σπίτι της είναι η στιγμή που αρχίζει η ζωή της… Σ’ αυτό το έργο υπάρχει ένα μεγάλο, ενήλικο παιδί, η Νόρα, που πρέπει να βγει έξω στη ζωή να ανακαλύψει τον εαυτό της.»Ο Κρόγκσταντ απειλεί ότι θα την ξεσκεπάσει « Θα δικαστείτε!».Την εκμεταλλεύεται, τη χρησιμοποιεί, την εκβιάζει. Ο Τάσος Δήμας μια φιγούρα σχεδόν εωσφορική. Απολαμβάνει σαν τον έμπορο ναρκωτικών το θύμα του και το διατρανώνει με μια αναφώνηση άρρωστου ενθουσιασμού «Miracle!» Στην παράκλησή της: «Σκεφτείτε τα παιδιά μου, εκείνος ανταπαντά εσείς σκεφτήκατε τα δικά μου ;» και τη φιλά. Οδηγείται σταδιακά στη απελπισία. Η ψυχή της δεν αντέχει άλλη υποκρισία, δε μπορεί να υποστηρίξει πια το ψέμα που την πνίγει μεταφορικά και ρεαλιστικά. Η φυγή είναι πράξη λιποταξίας αλλά και ηρωική συγχρόνως. Κλείνει το κεφάλαιο οικογένεια Τόρβαλντ και παιδιά σαν κακομαθημένο κορίτσι που είναι, ξεπερνά την εσωτερική της καταδυνάστευση αλλά και τον Κρόγκσταντ και πετιέται έξω από τη σκηνή με εκείνο το υπέροχο κοστούμι του μαύρου κύκνου, που καθώς γέρνει εκτός σκηνής πέφτουν λίγο λίγο τα φύλα του καθώς ξεδιπλώνονται ώστε να μοιάζει με ηττημένο ζώο, ζώο που παραδίνεται στο θάνατο. Σταδιακά πέφτει όλο το κοστούμι υπονοώντας την εξαΰλωση της ηρωίδας, το τέλος της. Άρτιο εικαστικό αποτέλεσμα. « Σώθηκα» αναφωνεί μέσα στη ζέστη της κολάσεως. Ο φοίνικας, όμως αναγεννιέται μέσα από την τέφρα του, έτσι και η Νόρα θα ξαναγεννηθεί με ένα άλλο Εγώ, όπως και το θέατρο θα αναζητήσει την πραγματική του ουσία.

Ο πρωτεύων ρόλος του λόγου στο θέατρο δεν επαρκεί για να είναι ένα έργο καλό, μια καλή παράσταση. Στο θέατρο, το σώμα είναι πλέον πιο παρόν από ποτέ. Μέσα από το σωματικό του θέατρο ο Θεόδωρος Τερζόπουλος ερευνά την ενέργεια του σώματος και τότε αυτό δίνει μιαν άλλη κρυμμένη ενέργεια και οδηγεί σε καινούριες ερμηνευτικές δυναμικές. Το έργο τότε γίνεται πλήρως κατανοητό και ο λόγος ακούγεται λαγαρός και ξεκάθαρος. «Στο θέατρο του Τερζόπουλου, το σώμα είναι ο πομπός του νοήματος, όχι ο λόγος, είναι ταυτόχρονα σημαίνον και σημαινόμενο στο θέαμα.»

Το οπτικό πεδίο του θεατή, γεμίζει από σώματα που οι κινήσεις τους, έντονα σχηματικές, συμπυκνώνουν το νόημα του δρωμένου. Επίσης, γεμίζει από πρόσωπα, των οποίων οι εκφράσεις μαρτυρούν την ενέργεια που θέλει να εκλυθεί. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η στάση των τριών πρωταγωνιστών στη Νόρα και το παιχνίδι, το κρυφτό με τις περιστρεφόμενες μαυρόασπρες πόρτες, μισάνοιχτες ή μισοκλεισμένες. Δεν υπάρχει μόνο μια ανάγνωση της αλήθειας, ούτε μόνο μια αλήθεια. Σ’ αυτό το θέατρο πηγών και μνήμης, η θέση του ηθοποιού είναι ιδιάζουσα: δεν πρέπει να έχει στο νου του να επιδεικνύεται στους άλλους, δεν υπάρχει το ναρκισσιστικό του αστικού θεάτρου. Πρέπει πρώτα από όλα ο ηθοποιός να είναι εκεί , πάνω στην σκηνή και ταυτόχρονα κάπου αλλού. Δηλαδή να έχει αίσθηση του εαυτού του, να ελέγχει τους εκφραστικούς κώδικες που εκπέμπει, να ξέρει κάθε στιγμή τι βλέπει ο θεατής. Πρόκειται για μια διαρκή πάλη ανάμεσα σε αυτό που είναι και αυτό που δεν είναι. Ανάμεσα σε αυτό που γνωρίζει και σε αυτό που δεν γνωρίζει»

Υπέροχα τα κουστούμια του Yiorgos Eleftheriades, όπως και η μουσική και οι μουσικές επιλογές του Παναγιώτη Βελιανίτη, ο φωτισμός του Θεόδωρου Τερζόπουλου και Κωνσταντίνου Μπεθάνη υποστήριξαν τον πειραματισμό, την ψυχαναλυτική παρουσίαση της Νόρας, ένα συμπλεγματικό άτομο, που κυκλοφορεί γύρω μας και οδηγείται σε αφανισμό, ελλείψει σταθερών βάσεων. Ένα καθημερινό δράμα, μεγεθυμένο σκηνικά για να γίνει αντιληπτό το εσωτερικό του χάος.