Επιμέλεια κειμένου και έρευνα: Τζούλια Κόγκου
«Η κόκκινη μύτη, ένας ολόκληρος κόσμος»[1]
Είναι αδύνατον κάποιος να συμπεριλάβει σε μία μικρή έρευνα τις πολύπλευρες επιδράσεις της κόκκινης μύτης στον πολιτισμό. Στην παρούσα έρευνα επιχειρείται μόνο η συνοπτική εξέταση των επιρροών της στο χώρο του θεάτρου.
Οι μάσκες, από την αρχαιότητα έως σήμερα, χρησιμοποιούνται για την προστασία, την μεταμφίεση, την παρουσίαση, την παράσταση ή την διασκέδαση ενός ή πολλών ατόμων σε διάφορες τελέσεις και για διαφορετικούς σκοπούς, ενώ καλύπτουν ένα σημείο ή ολόκληρο το σώμα.[2] Η μικρότερη μάσκα του κόσμου είναι κόκκινη και καλύπτει τη μύτη ενός κλόουν. Εμφανίστηκε στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης και της ανόδου της εργατικής τάξης και πρωτοχρησιμοποιήθηκε γύρω στα τέλη του 19ου από τον Auguste κλόουν.[3] Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η δημιουργία περσόνων που έχουν παρελθόν, παρόν και κάποιο μέλλον (αντίθετα με άλλες μάσκες όπως π.χ. η neutral). Ταυτόχρονα, αποτελεί μια αστείρευτη, συνήθως, πηγή γέλιου. Στο χώρο, λειτουργεί καλύτερα χωρίς την ύπαρξη του τέταρτου τοίχους και σχεδόν πάντα σε αλληλεπίδραση με το κοινό.[4]
Τα τελευταία χρόνια έχει εδραιωθεί το «Θέατρο της Κόκκινης Μύτης» («Red Nose Theatre») όπου η μικρή μάσκα έχει το πρωταγωνιστικό ρόλο[5] γεγονός που παρατηρείται σε δουλειές πολλών ομάδων ή μεμονωμένων περιπτώσεων. Για παράδειγμα, η ομάδα Barrabas Theatre Company όπου πολλές παραγωγές τους από το 1993 και εξής ανήκουν σε αυτό το είδος θεάτρου.[6] Η παράσταση Κόκκινες Μύτες (1999) σε σκηνοθεσία Ε. Δημοπούλου στην «Πειραματική Σκηνή της “Τέχνης”» όπου τέσσερις κλόουν «γεννιούνται» πάνω στη σκηνή με προορισμό έναν κόσμο ονείρου.[7] Η παράσταση Στη Χώρα του Βασιλιά των Κλόουν (2016) της Σ.Μεσβελιάνη σε σκηνοθεσία Π.Δεντάκη όπου επιχειρείται η προσέγγιση του κοινού με διαφορετικό τρόπο από εκείνον που ορίζει μία γλώσσα έχοντας ως όχημα την κωμικότητα των κλόουν. [8]
Σημαντική είναι η ιδιαιτερότητας της μύτης ως εργαλείο υποκριτικής και έρευνας καθώς, ενώ καλύπτει ένα μικρό μόνο μέρος του προσώπου, αποκαλύπτει διαφορετικές πτυχές του ατόμου που τη φοράει κάνοντας ορατό οτιδήποτε: τους φόβους, τις χαρές, τις ζήλιες, τις επιθυμίες, τις αποτυχίες, τις ευκολίες, την ομορφιά, την ανθρωπιά, τις ντροπές[9] («the mask that unmasks»)[10]. Ο Lecoq την ενσωμάτωσε στην παιδαγωγική του και την εξέλιξε προκειμένου να την χρησιμοποιήσει ως ένα εργαλείο εκπαίδευσης ηθοποιών. Πίστευε ότι με αυτό τον τρόπο θα βοηθούσε στην εξωτερίκευση του προσωπικού κλόουν εκείνου που την χρησιμοποιεί ερχόμενος αντιμέτωπος με τον εαυτό του, αλλά ταυτόχρονα σε αποστασιοποιημένη θέση ώστε να απελευθερωθεί το χιούμορ.[11]
Η παιδαγωγική του Lecoq υιοθετήθηκε και εξελίχθηκε σε θεατρική φόρμα από τους μαθητές του στη σκηνή χωρίς όμως πάντοτε να χρησιμοποιείται η μάσκα. Μια τέτοια περίπτωση αποτέλεσε η ομάδα “Brοuhaha” όπου στην παράσταση κλόουν Whatever the Weather (1993) υιοθέτησαν την κόκκινη μύτη και κουστούμια για να δημιουργήσουν ένα είδος εικονικού θεάτρου. Οι Complicite, αντίθετα, ενσωμάτωσαν πολλά στοιχεία της παιδαγωγικής του συμπεριλαμβανομένου της κόκκικης μύτης σε παραστάσεις όπως A Minute Too Late (1984) χωρίς όμως ποτέ να χρησιμοποιούν μάσκες επί σκηνής.[12] Άλλες ομάδες όπως π.χ. οι Pig Iron Theatre Company χρησιμοποίησαν, επίσης, την μύτη και το σωματικό θέατρο για τη δημιουργία παραστάσεων επινόησης όπως The Tragedy of Joan Arc (1998) όπου επιχειρήθηκε μια πρωτότυπη σύζευξη του χορού των αρχαίων ελληνικών τραγωδιών με την κόκκινη μύτη.[13]
Ως στοιχείο του θεατρικού κειμένου, η μικρή μάσκα έχει λειτουργήσει με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, στο θεατρικό έργο Κόκκινη μύτη (1969) του Yi-Wei Yao, η μικρή μάσκα μεταμορφώνει εκείνον που τη φοράει από δειλό και ονειροπόλο σε σωτήρα που στηρίζει ψυχολογικά τους ανθρώπους γύρω του.[14] Στο θεατρικό έργο Κόκκινες Μύτες (1989) του Peter Barnes, ένας θεατρικός θίασος που αποκαλείται «Κόκκινες Μύτες» προκαλεί γέλιο σε ένα κόσμο όπου οι αρρώστιες και ο θάνατος μαστίζουν.[15]
Δραματουργικά, επίσης, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις χρήσης της κόκκινης μύτης. Ενδεικτικά, αναφέρεται η παράσταση Φάουστ σε σκηνοθεσία της Κ. Ευαγγελάτου (2015) όπου ο Μεφιστοφελής κοκκινίζει την μύτη μιας γυναίκας με αίμα θέλοντας να υποβιβάσει την ύπαρξή της. Στην περίπτωση του Άμλετ από την ομάδα Ku Na'uka's Theatre Company (1999), ο σκηνοθέτης M. Satoshi επιλέγει να εμφανίσει επί σκηνής το Γιόρικ, το νεκρό γελωτοποιό του βασιλιά φορώντας του μία κόκκινη μύτη και δίνοντας του έναν επιπλέον συμβολισμό: τον αντικατοπτρισμό του ίδιου του Άμλετ.[16] Το μοτίβο του αντικατοπτρισμού χρησιμοποιήθηκε, επίσης, στη σκηνοθετική προσέγγιση του Υπό έλεγχο του Frederic Sonntag από τον Κ. Γάκη και την Ομάδα Θεάτρου 6mendary (2014). Στην προκείμενη περίπτωση, ο αντικατοπτρισμός μεταξύ πραγματικότητας και επιθυμίας επιτυγχάνεται μέσω της κόκκινης μύτης που καθίσταται ως «σύμβολο ανατροπής και επανάστασης».[17] Τέλος, ο Shkhmani, σκηνοθέτης της παράστασης Ρωμαίος, Ιουλιέττα και οι Εφτά Κλόουν, την χρησιμοποιεί σε μία διασκευή του Ρωμαίος και Ιουλιέττα θέλοντας να τονίσει ότι κλόουν σημαίνει να είναι κανείς ερωτευμένος/η και θεωρώντας ότι μια τέτοια «ανακάλυψη» δεν μπορεί παρά να γίνει σταδιακά.[18]
[1] Aπό την συζήτηση μας με τον Π. Κοκκόρη (performer - κλόουν) για την κόκκινη μάσκα.
[2] Wikipedia (2016) «Mask» (URL: en.wikipedia.org/wiki/Mask#cite_ref-23).
[3] Peacock, L. (2009:20-22), Serious Play: Modern Clown Performance, Bristol: Intellect Books.
Meyer-Dinkgrafe, D. (2009: 83), Consciousness, Theatre, Literature and the Arts 2009, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
[4] Coburn, V. & Morrison, S. (2013), Clown Through Mask: The Pioneering Work of Richard Pochinko as Practised, Bristol: Intellect.
[5] Coburn, V. & Morrison, S. (2013), Clown Through Mask: The Pioneering Work of Richard Pochinko as Practised, Bristol: Intellect.
[6] Szabo, C. (2012), The Story of Barabbas, The Company, Dublin: Carysfort Press.
Barabbas Theatre Company http://www.barabbas.ie/index.html
[7] Κόκκινες μύτες (1999), Πειραματική Σκηνή στην “Τέχνη” (URL: www.piramatikiskini.gr).
[8] Θέατρο του Νέου Κόσμου(www.nkt.gr/play/181/sth-xwra-twn-klooyn/).
[9] Lecoq, J. (2006: 116), Theatre of Movement and Gesture, Oxon: Routledge.
[10] «G.S.Chani and Group» (2016), Spicmacay, (URL:http://spicmacay.nitrkl.ac.in/index.php/events/past-shows/performers/17-g-s-chani-and-group).
[11] Meyer-Dinkgrafe, D. (2009), Consciousness, Theatre, Literature and the Arts 2009, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing.
[12] Chamberlain, F. & Yarrow, R. (2002), Jacques Lecoq and the British Theatre, Routledge: Oxon.
[13] Salvato, N. (2010), «"Ta daaaa": Presenting Pig Iron Theatre Company», στο: TDR (1988-) 54 -4: 206-223 (URL: http://www.jstor.org/stable/40927978).
[14] Chen, Ling-Ling (1995), «Myth Behind the Mask – Ideal and Practice in the Directing of RED NOSE», στο: Arts Review p.223 (URL: http://thci.hrc.ntu.edu.tw/SArt.aspx?id=17574).
Yung-Li, Tseng (1990), «Elusive Happiness», Taiwan Today, (URL: www.taiwantoday.tw/ct.asp?xItem=102941&ctNode=2193).
[15] Shur, P. (1989), «Reviewed Work(s): Red Noses by Peter Barnes», στο: Theatre Journal, 41-2: 249-250 (URL:
www.jstor.org/stable/3207871).
[16] Eglinton, M. & Satoshi, M. (2011), «Ku Na'uka's "Hamlet" in Tokyo: An Interview with Miyagi Satoshi», στο: Asian Theatre Journal 28 – 1: 234-243 (URL: http://www.jstor.org/stable/41306479).
[17] Μόσχος, Γ. (2015), «Η θεατρική ομάδα 6mendary μιλά στο clickatlife.gr», στο: clickatlife.gr (URL: www.clickatlife.gr/theatro/story/48819/i-theatriki-omada-6mendary-mila-sto-clickatlifegr).
Sonntag, F. (2009), Sous contrôle (URL : http://fredericsonntag.virb.com/sous-controle).
[18] «G.S.Chani and Group» (2013), Spicmacay, (URL:http://spicmacay.nitrkl.ac.in/index.php/events/past-shows/performers/17-g-s-chani-and-group).
