Κώστας Β. Ζήσης
Μεγάλη απορία και έκπληξη μας προκάλεσε η ξαφνική απουσία οποιασδήποτε αναφοράς του ονόματος της Σοφίας Αδαμίδου, στη λίστα συντελεστών της παράστασης «Άνθρωποι και ποντίκια» που επί τρία χρόνια παίζεται με απανωτά soldout τόσο στο παλαιό Cartel στον Βοτανικό, όσο και στις νέες εγκαταστάσεις του θεάτρου στον χώρο που παραχωρήθηκε στον σκηνοθέτη της, κ. Βασίλη Μπισμπίκη από την Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στον Ρέντη.
Στις 13 Ιουνίου έφυγε πρόωρα από τη ζωή η Σοφία Αδαμίδου σε ηλικία 58 χρονών. Μαχόμενη δημοσιογράφος και συγγραφέας με σημαντική παρουσία στα θεατρικά δρώμενα, είχε στο ενεργητικό της ανάμεσα στα άλλα δύο ποιητικές συλλογές («Υπάρχει μια χώρα που σου μοιάζει», «Στην αγορά του χρόνου ανειδίκευτη»), τη βιογραφία της Σωτηρίας Μπέλλου, την οποία είχε διασκευάσει και για το θέατρο με τεράστια καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία, αλλά και σημαντικές διασκευές για το θέατρο έργων όπως «Οδός Αβύσσου Αριθμός Ο» του Μενέλαου Λουντέμη, «Η Μυρτιά του Βουνού» της αντάρτισσας του ΔΣΕ, Ελένης Τραγγανίδα – Μακρυνιώτη κα. Η ίδια έγραψε το θεατρικό έργο «Άρης» που με τεράστια επιτυχία παίζεται για τέταρτη χρονιά στο Cartel.
Το μεγάλο της έργο, ωστόσο είναι η μετάφραση και η ελεύθερη απόδοση του αριστουργήματος του Τζον Στάινμπεκ «Άνθρωποι και Ποντίκια», η μεγαλύτερη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία του κ.Βασίλη Μπισμπίκη και της ομάδας του Τεχνοχώρου Cartel. Και είναι εύλογο να αναρωτιέται κανείς, γιατί δεν αναφέρεται πουθενά πλέον το όνομα της Σοφίας Αδαμίδου, και αντίθετα αναγράφεται στους συντελεστές, ξερά το όνομα του κ.Βασίλη Μπισμπίκη στη δραματουργική επεξεργασία εκτός από τη σκηνοθεσία (και η απορία που γεννάται είναι εύλογη, ποιό κείμενο, και ποιά μετάφραση επεξεργάστηκε δραματουργικά;)
Το χρονικό μιας σιωπηλής εξαφάνισης
- Στις 13/6/2021 η κ. Μαρίκα Αρβανιτοπούλου (υπεύθυνη επικοινωνίας με τον Τύπο του θεάτρου Cartel), στέλνει δελτίο τύπου με θέμα «Ο Τεχνοχώρος CARTEL αποχαιρετά τη θεατρική συγγραφέα και φίλη Σοφία Αδαμίδου». Εκεί δηλώνεται κατηγορηματικά ότι «…Το θεατρικό της έργο “ΑΡΗΣ” και η διασκευή του έργου του Σταϊνμπεκ, “Άνθρωποι και Ποντίκια” ήταν τα έργα που μας έδεσαν στενά με τη Σοφία» και δίνεται η υπόσχεση ότι «…η Σοφία Αδαμίδου θα μείνει πάντα συνεργάτιδα και αναπόσπαστο μέλος για τον Τεχνοχώρο».
- Λίγο πριν τον θάνατό της , είχε προηγηθεί στις 24/5/2021, η ανακοίνωση της κινηματογραφημένης με τη συνεργασία του Onassis Culture παράστασης, επίσης με την αποστολή σχετικού δελτίου τύπου από την κ. Μαρίκα Αρβανιτοπούλου, όπου και εκεί στους συντελεστές αναγράφεται στη μετάφραση το όνομα της Σοφίας Αδαμίδου.
- Το ίδιο, άλλωστε συμβαίνει με την ανακοίνωση του ρεπερτορίου του Cartel , στις 23/9/2021 επίσης με σχετική αποστολή δελτίου τύπου από την κ. Αρβανιτοπούλου.
- Στις 7/12/2021 όμως , η κ. Μαρίκα Αρβανιτοπούλου αποστέλλει εκ νέου δελτίο τύπου στο οποίο το όνομα της Σοφίας Αδαμίδου έχει εξαφανιστεί και αναφέρεται στους συντελεστές : Δραματουργική Επεξεργασία – Σκηνοθεσία Βασίλης Μπισμπίκης, Ελεύθερη Διασκευή Βασίλης Μπισμπίκης.
- Στις 30/12/2021 ανακοινώνεται νέα on demand προβολή της κινηματογραφημένης παράστασης, όπου προβάλλεται η ίδια κινηματογράφηση που προβλήθηκε τον Ιουνίο 2021, αυτήν την φορά όμως εξαφανίζεται παντελώς από το δελτίο τύπου το όνομα της Σοφίας Αδαμίδου και αναγράφεται Δραματουργική Επεξεργασία Βασίλης Μπισμπίκης, Ελεύθερη απόδοση Ομάδα Cartel. Να σημειωθεί ότι τόσο στην κινηματογραφημένη εκδοχή της παράστασης που προβλήθηκε on demand τον Ιούνιο του 2021, όσο και σε αυτήν που προβλήθηκε τον Ιανουάριο του 2022, πρωταγωνιστεί η κ.Μαίρη Μηνά, η οποία έχει αποχωρήσει από την παράσταση και από 7/12/21 έχει αντικατασταθεί από την κ. Έρρικα Μπίγιου, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι προβλήθηκε η ίδια ακριβώς κινηματογράφηση και στις δύο χρονικές περιοδους.
Στο διάστημα αυτό έχουμε διαβάσει:
α. συνέντευξη του κ. Βασίλη Μπισμπίσκη στη δημοσιογράφο Αργυρώ Μποζώνη και στη Lifo στις 7.11.2021 (είναι η περίοδος που ακόμα αναγράφεται το όνομα της Σοφίας Αδαμίδου στην μετάφραση του έργου) όπου αναφέρει: «…Περάσαμε επτά χρόνια (cc στο Cartel) και ζοριστήκαμε, δεν είχαμε δει επιτυχία… Και όταν ανεβάσαμε τον «Άρη» φοβόμουνα. Πώς θα πήγαινε ένα έργο για μια προσωπικότητα αχαρτογράφητη και αμφιλεγόμενη, τον Άρη Βελουχιώτη; Αλλά το κάναμε. Και ήταν ο «Άρης» που έφερε λεφτά στο ταμείο ‒ πρώτη φορά βγάλαμε λεφτά. Το ίδιο σκέφτηκα όταν ανεβάσαμε το «Άνθρωποι και Ποντίκια», ότι θα φάμε ντομάτες, όχι ότι ο ξεχασμένος Στάινμπεκ θα γινόταν επιτυχία στην Αθήνα του εικοστού πρώτου αιώνα».
β. συνέντευξη του συμπρωταγωνιστή του κ. Βασίλη Μπισμπίκη στην παράσταση , κ.Δημήτρη Δρόσου στον ραδιοφωνικό σταθμό Στο κόκκινο την 1/12/2021 όπου δηλώνει στην εκπομπή των δημοσιογράφων Κώστας Σαββόπουλου και Μαρίας Θανασούλια ότι : «… Η Σοφία Αδαμίδου που μετέφρασε και διασκεύασε το έργο μας λείπει πάρα πολύ γι’αυτό και της αφιερώνουμε όλες τις παραστάσεις…» (αναδημοσίευση www.avgi.gr 2/12/2021). Έξι μόλις μέρες μετά, οι παραστάσεις όχι μόνο δεν αφιερώνονται στην μνήμη της αλλά, δε γίνεται πια καμία αναφορά στο όνομα της και στη μετάφραση του έργου.
Ας μην γελιόμαστε. Προφανώς και δεν τίθεται καν θέμα, ποιος έκανε τη μετάφραση του έργου του Στάινμπεκ, αυτό είναι κάτι που έχει καταχωρηθεί στη συνείδηση του θεατρικού κοινού πέρα από δελτία τύπου, ανακοινώσεις και συνεντεύξεις. Θεατρικό κοινό που «γεμίζει» ασφυκτικά το θέατρο Cartel εδώ και τρία χρόνια. Επί της ουσίας, το θέμα μου στο παρόν κείμενο δεν είναι καν νομικό ούτε και οικονομίστικο. Η τοποθέτηση μου στο ζήτημα, δεν έχει να κάνει με οποιαδήποτε τέτοια πρόθεση και ανάμειξη σε διεκδικήσεις πνευματικών δικαιωμάτων, copyrights., κλπ. Αυτά, ούτε είμαι σε θέση να τα κρίνω και να τα αξιολογήσω, ούτε και δηλώνω αρμοδιότητα επί αυτών, και οπωσδήποτε δεν είμαι καν άμεσα εμπλεκόμενος.
Και βεβαίως, όπως μας δήλωσε η κ. Ουρανία Παπαευαγγέλου, νομική σύμβουλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων Μουσικών και Μεταφραστών μιλώντας μας γενικότερα και όχι ειδικά για την συγκεκριμένη παράσταση «…η πρακτική αυτή (της αλλαγής λέξεων σε μια εγνωσμένη μετάφραση, ώστε να παρουσιαστεί ένα «καινούριο» κείμενο), δεν είναι ούτε σπάνια, αλλά ούτε και αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Μένει στους κατόχους ή κληρονόμους των πνευματικών δικαιωμάτων που έχουν έννομο συμφέρον να αποδείξουν σε αρμόδιο δικαστήριο που δικάζει με εξειδικευμένους και έμπειρους δικαστές και κάτω από σχετικό νομοθετικό πλαίσιο, την πατρότητα ή όχι του κειμένου. Το θέμα, βεβαίως ενέχει και μια ηθική βαρύτητα πέραν της νομικής».
Το θέμα για μένα λοιπόν, είναι αποκλειστικά ηθικής τάξης. Πόσο μάλλον όταν καλλιτέχνες όπως ο κ.Βασίλης Μπισμπίκης δραστηριοποιούνται στο θέατρο με αναφορές σε μέγιστα κοινωνικά ζητήματα, με τα οποία καταθέτουν αιτήματα και διεκδικούν (όπως άλλωστε κάνει και η παράσταση «Άνθρωποι και ποντίκια») μια δικαιότερη κοινωνία με ισότητα, αξιοκρατία, αυτοδιάθεση και μια τέτοια παρέμβαση εκθέτει τόσο τον ίδιο και την ομάδα Cartel όσο και το καλλιτεχνικό τους έργο . Και γι αυτό άλλωστε καταθέτουμε αυτόν τον προβληματισμό και αναμένουμε και τη θέση του κ. Βασίλη Μπισμπίκη και της ομάδας Cartel για όλη αυτήν την παραδοξότητα και τις απροσδόκητες και «σιωπηλές» αλλαγές στη λίστα των συντελεστών στην παράσταση, που όλες έχουν κοινό παρανομαστή την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στην Σοφία Αδαμίδου. Παρά την υπόσχεση για άμεση γραπτή απάντηση στα ερωτήματα που θέσαμε, από την κ. Μαρίκα Αρβανιτοπούλου (ενώ είχαμε αιτηθεί να τα θέσουμε τηλεφωνικά στην Διεύθυνση Παραγωγής αλλά μας το αρνήθηκε), μέχρι αυτήν την ώρα αυτό δεν έχει συμβεί.
Γιατί, το να εξαιρείς για λίγα ψυχία και ποσοστά από μια (δικαίως εμπορικά και καλλιτεχνικά επιτυχημένη) παράσταση τη συνεργάτιδά σου, η οποία κατά δική σου δήλωση, σου έφερε επιτυχία, αναγνωρισιμότητα και χρήματα, λίγους μόλις μήνες μετά τον θάνατό της και μάλιστα τώρα που δεν μπορεί η ίδια να διεκδικήσει τα δικαιώματά της, δεν είναι ούτε δίκαιο, ούτε ορθό, ούτε ηθικό, ούτε συναδελφικό, ούτε αλληλέγγυο και βεβαίως δεν υπηρετεί κανένα από τα υψηλά ιδανικά που σωστά αναδεικνύουν οι παραστάσεις στο Cartel. Και πάνω απ΄ όλα είναι βέβηλο και αποτελεί προσβολή στη μνήμη της. Γιατί κάποια στιγμή, θα πρέπει η ζωή μας και οι ίδιες μας οι πράξεις και όχι τα λόγια μας μπροστά σε μικρόφωνα και δημοσιογραφικά κασετόφωνα, να δηλώνουν ξεκάθαρα, αν είμαστε με τους Ανθρώπους ή με τα Ποντίκια.
Να ευχηθούμε ότι ίσως απλά πρόκειται για επέμβαση του «δαίμονα» του τυπογραφείου, και με αφορμή το παρόν κείμενο να αποκατασταθεί ηθικά η μνήμη της Σοφίας Αδαμίδου στην παράσταση. Η επαναφορά του ονόματος της στη λίστα των συντελεστών, είναι ο καλύτερος σεβασμός όχι μόνο στη μνήμη της, αλλά και στην γενικότερη προσφορά της στο ελληνικό Θέατρο. Όλα τα άλλα, λόγια, δάκρυα, μεγαλοστομίες και αφιερώματα, είναι εκ του περισσού.
Υγ. Με την Σοφία Αδαμίδου, δεν υπήρξαμε στενοί φίλοι, δεν κάναμε ποτέ παρέα, υπήρχε απλά μια αμοιβαία αλληλοεκτίμηση και τα λέγαμε σποραδικά στο περιθώριο των παραστάσεων της. Ίσως, αυτό το κείμενο θα έπρεπε να έχει γραφτεί πρώτα και κύρια από τους στενούς φίλους και τις αδερφικές φίλες της που παντοιοτρόπως στήριζε. Αλλά, όπως μου είχε πει σε ανύποπτη στιγμή η ίδια «Τίποτα από τα ανθρώπινα, δεν μου είναι ξένο». Γιατί η Σοφία, είχε επιλέξει φύσει και θέσει και σε κάθε περίπτωση, να είναι με τους Ανθρώπους…
Πηγή: https://fragilemag.gr
H Σοφία Αδαμίδου με την οικογένεια Σύριων προσφύγων που φιλοξενούσε
