Από την θεατρολόγο Μαρία Μαρή
Οι «Δαιμονισμένοι», από τα πιο πολιτικοποιημένα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, του «μεγάλου αμαρτωλού» της ρωσικής λογοτεχνίας και γράφτηκε το 1870-71. Το έργο αυτό δεν εξερευνά μόνο το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, αλλά είναι ταυτόχρονα αποτελεί μια ουσιαστική μαρτυρία της ζωής στην τσαρική Pωσία του τέλους του 19ου αιώνα, περίοδος όπως όλες οι μεταβατικές περίοδοι με μεγάλες αναταραχές κοινωνικές, ηθικές και πνευματικές
Σε μια εποχή κρίσης αντίστοιχη με τη σύγχρονη, παρουσιάζεται μια ολόκληρη κοινωνία σε μετάβαση. Τα προσωπικά πάθη, οι ιδεολογικές συγκρούσεις και τα ηθικά διλήμματα συμπλέκονται σε ένα μυθιστόρημα καταιγιστικής δράσης και βαθύτατης ψυχογραφικής ακρίβειας. Τα γεγονότα στηρίζονται σε αληθινά περιστατικά της εποχής που συντάραξαν τον συγγραφέα. Βασικά πρόσωπα της ιστορίας ο μηδενιστής Πιότρ Βερχοβένσκι και η δαιμονική φιγούρα του Νικολάι Σταβρόγκιν. Τριγύρω τους ένα πλήθος ιδεολόγοι, εγκληματίες, επαναστάτες, η κοινωνία της μικρής πόλης, ένας θίασος των οποίων οι χαρακτήρες ξεπερνάνε τους πενήντα.
Η τραγικότητα του έργου αυτού αντιστοιχεί σε εκείνη της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και την δραματικότητα των έργων του Σαίξπηρ. Στην προσέγγιση των χαρακτήρων ο Ντοστογιέφσκι διαπνέεται από δύο αντιφατικά συναισθήματα εκείνο του σαδισμού και συμπόνιας. Οι ήρωές του γίνονται αρχετυπικά πρότυπα.
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Η παράσταση εξερευνά ιδιαίτερους τρόπους σκηνικής αφήγησης, πρόκειται για μια ιδιαίτερη ροκ όπερα, που αξιοποιεί όλα τα κλειδιά της κλασικής όπερας, αξιοποιώντας τη χορικότητα και τη μουσική υπόσταση του δραματικού λόγου και επιχειρώντας ένα θέατρο συνόλου, σε μια απόπειρα ανατομίας της δικής μας «δύσκολης» εποχής, με αφετηρία το αριστούργημα του Ντοστογιέφσκι.
Η χρήση της μουσικής δεν είναι διακοσμητική. Είναι καθοριστικός παράγοντας, είναι το στοιχείο που διευθύνει την παράσταση. Κάθε θόρυβος, ήχος, μελωδία, τραγούδι έχει μελετηθεί για να εναρμονιστεί με το κείμενο, την κίνηση, την ερμηνεία και να ερμηνεύσει τελικά με τον τρόπο του το κείμενο αυτό, να αποδώσει το χαρακτήρα, να εκφράσει το συναίσθημα, ακόμα και να υπαγορεύσει την κίνηση και την ερμηνεία, πάντα με στόχο την αποκάλυψη του κειμένου.
Το κακό, το μίσος, που εμφιλοχωρεί στον άνθρωπο εμφανίζεται σε πρώτο πλάνο στη σκηνή με τη μορφή μιας γιγάντιας αράχνης. Εκείνη κρύβεται μέσα και πίσω από όλα. Εξαιρετική η ερμηνεία της ηθοποιού, Ειρήνης Καραγιάννη, μέτζο σοπράνο.
«Πιστεύω στο Δαίμονα, πιστεύω στο Θεό, μπορεί , αλλά όχι πλήρως. Μπορεί κάποιος να πιστεύει στο δαίμονα και όχι στο Θεό.»
Τα σκηνικά καρέκλες κατεβαίνουν από την οροφή με μια κατασκευή, προβολή και μακιγιάζ με λευκό το μισό πρόσωπο. Τομή στην ανθρώπινη φύση, κάποιο σημείο μένει πάντα κρυφό και μασκαρεμένο, ενώ αποκαλύπτεται ένα άλλο που εξυπηρετεί την κοινωνική σύμβαση.
«Μπορεί δύο φίλοι να κατασπαράζουν ο ένας τον άλλο και να μην μπορούν να χωρίσουν. Αν ο ένας διακόψει, θα είναι ο πρώτος που θα πεθάνει.»
Καταπληκτική η ενορχήστρωση στην κίνηση και στις φωνές.
Στην Αποκάλυψη ο Άγγελος λέει ότι ο χρόνος θα πάψει να υπάρχει, όταν οι άνθρωποι θα αγγίξουν την ευτυχία. Για το Ντοστογιέφσκι η ευτυχία ισοδυναμεί με την ελευθερία, η οποία όμως περιορίζεται από την Ηθική και τη Λογική.
Επί σκηνής όλες οι ανησυχίες του Ντοστογιέφσκι, τι είναι Θεός, ότι η επιστήμη δίνει ημιτελείς λύσεις, άρα ημιμάθεια και προβιβάζεται το Έθνος σε Θεό.
«Δεν υπάρχει κανένας Θεός εκτός από την Ανθρωπότητα, καμία Κυβέρνηση, εκτός από την Ελευθερία»
Η φιλία, μια αμοιβαία εκτόξευση μπουγαδόνερου. Η ελεημοσύνη διαφθείρει και το δότη και τον αποδέκτη. Στην καινούργια κοινωνία, δε θα υπάρχουν φτωχοί.
Στη σύσκεψη των μελών της ανατρεπτικής οργάνωσης, όπου όλοι φορούν μάσκα λαγού, η μουσική παίζει πάλι καταλυτικό ρόλο. Οι σύνεδροι μιλούν σα λαγοί, λαχανιάζουν, χειρονομούν. Η μουσική υποβάλλει μια απειλή.
Όσο ο ένας βγάζει το λόγο του , οι άλλοι ανοιγοκλείνουν σιωπηλά το στόμα τους λέγοντας τα ίδια λόγια. Η αράχνη ανεβαίνει πάνω στο τραπέζι. Οι μισοί είναι εκφυλισμένοι. Απειλή!
Στους «Δαιμονισμένους» ο ψυχρός δανδής Σταβρόγκιν, οι επιληπτικοί Κυρίλλοφ και Λεμπιάντκινα, το παράσιτο και προδότης Στεπάν Βερχοβένσκι, ο «επαναστάτης» Πιότρ Βερχοβένσκι, ο οποίος προκειμένου να διαλύσει τον χορό του στρατηγού εξυφαίνει πλήθος δολοπλοκιών, αποτελούν φάρους μιας νοσηρής κοινωνίας.
Στην Δ’ πράξη το πιάνο ανεβαίνει ψηλά. Η Λίζα αναζητά τον Σταβρόγκιν, «Προλαβαίνεις αρουραίε να το σκάσεις από το καράβι!» «Να κάνουμε πρόποση υπέρ της βλακείας!» Η ανθρωπότητα χωρίς την ομορφιά δε μπορεί να επιβιώσει.
Ο Ντοστογιέφσκι ξεπεσμένος αριστοκράτης, διάσημος συγγραφέας, φυλακισμένος, μελλοθάνατος, εξορισμένος, δεν μένει απαθής απέναντι στις ταπεινώσεις του ανθρώπου. Με ιδιαίτερη ευαισθησία αντιμετωπίζει το πρόβλημα των πτήσεων και των πτώσεων του ανθρώπου, αφού άλλωστε ο ίδιος, λόγω της ασθένειας του, ήταν συνεχώς αντιμέτωπος μ’ αυτό. Όσο μιλά η Λίζα, η αράχνη απειλητικά από πάνω της. Σπαρακτικός ο Ντοστογιέφσκι γύρω από το θέμα της ευθύνης : « Δεν τους σκότωσα εγώ, αλλά ήξερα ότι θα τους σκοτώσουν και δεν σταμάτησα τους δολοφόνους.»
Ο Σταβρόγκιν σκοτώνει τη γυναίκα του για χάρη της φίλης του. « Θέλω να συγχωρήσω τον εαυτό μου.» Η Μαρία γεννά σε ένα κρεβάτι, όπου έρπει η αράχνη και εκπέμπει ήχους, που αναπαράγουν οι ηθοποιοί.
Τελειώνει η Μαρία και το ξαπαγιασμένο βρέφος.
« Πάνω σε έναν κορμό, μπορείς να διασχίσεις το ποτάμι, όχι όμως πάνω σε ένα κλαράκι!»
Ο Νικολάι Σταβρόγκιν κρεμάστηκε. Το έντομο τρανά ανεβαίνει πάνω στο κρεβάτι.
Ο Ντοστογιέφσκι, δε προσφέρει κάθαρση, μόνο επώδυνο προβληματισμό.
Η παράσταση πέρα από τις υπέροχες ερμηνείες του Δημήτρη Ήμελλου, της Τζωτζίνας Δαλιάνη , της Καλιρρόης Μυριαγκού και άλλων, είχε ένα ενιαίο σκεπτικό, μια άποψη, που διαχεόταν και στο κοινό, όπως η ομίχλη, και όλοι οι συντελεστές με πρωταρχικό ρόλο στη μουσική, υποστήριξαν τη νέα μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου και τη δραματουργική επεξεργασία της Έλσας Αδριανού.
Στα έργα του Ντοστογιέφσκι δεν υπάρχουν ευτυχισμένοι ήρωες, όπως δεν υπάρχουν και «θετικοί» ήρωες». Όλα τα πρόσωπα που παρουσιάζονται σ’ αυτά τα έργα, είναι πρόσωπα που πάσχουν, που υποφέρουν, που βασανίζονται, που, όμως, στο τέλος, δε λυτρώνονται. Ακόμη και όταν ο κολασμός των πράξεών τους, ο βαρύς πέλεκυς της τιμωρίας πέφτει επί των κεφαλών δικαίων και αδίκων.
Υπέροχοι οι μουσικοί της ζωντανής ορχήστρας, ντοστογιεφσκική μουσική ερμηνεία, ένας ακόμα ρόλος στην παράσταση!
Υπέροχο το πρόγραμμα της παράστασης και η μπάμπουσκα με την περόνη στο εξώφυλλο, τέλεια σύλληψη για το έργο και την παράσταση.
Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ
