Κριτική για την παράσταση "Ο ξένος"

Από την θεατρολόγο Μαρία Μαρή

«Σήμερα πέθανε η μαμά. Ίσως και χτες, δεν ξέρω. Έλαβα ένα τηλεγράφημα από το άσυλο: «Μητέρα απεβίωσε. Κηδεία αύριο. Θερμά συλλυπητήρια». Αυτό δεν μου λέει τίποτα. Μπορεί να ήταν και χτες.»

Μια απάθεια για το θάνατο της μητέρας του, του εμβληματικού προσώπου στη ζωή του. Όλοι τον κατακρίνουν, παρακολουθούν τις αντιδράσεις του που δεν είναι οι αναμενόμενες και με την πρώτη ευκαιρία είναι έτοιμοι να τον καταδικάσουν.

Από την αρχή ο Μερσώ έχει το κεφάλι του σε μια λεπίδα προοικονομώντας το τραγικό του τέλος. Γιατί σκότωσε έναν Άραβα, γιατί έκλεισε τη μητέρα του στο γηροκομείο, για τις πολύ αραιές επισκέψεις του, γιατί δεν έκλαψε στην κηδεία της, για  τη συμπεριφορά του πριν την κηδεία ανάμεσα στους τροφίμους του γηροκομείου, που κάπνισε, που τον πήρε ο ύπνος, για  τη συναναστροφή του με τον μαστροπό γείτονά του που χτύπαγε την ερωμένη του,  για τον έρωτά του με τη δακτυλογράφο Μαρί.

Όσο διηγείται οι υπόλοιποι ηθοποιοί συμμετέχουν, αναπαριστάνουν και αποδίδουν τον ευνουχισμό του ανθρώπου. Η τρόφιμος του γηροκομείου τον χαιρετά για τα συλλυπητήρια  με μια εκφραστική χειρονομία. Προσοχή στη λεπτομέρεια και την απόδοση της παραμικρής κίνησης, ο χορός του Άραβα, η συνεύρεση με τη Μαρί.

Η Μαρί είναι ο έρωτας, που όμως δεν αντέχει να αναμετρηθεί με την πραγματικότητα. Μεστή η ερμηνεία της ηθοποιού. « Δε μ’ αγαπάς!», « Σίγουρα δε σ’ αγαπώ!» Φιλιούνται, ο Μερσώ την ποθεί, ο χρόνος ανυπόμονος, χαρακτηριστική η παρουσία του. Στη φυλακή ωστόσο βλέπει στους τοίχους το πρόσωπο της Μαρί. Η ανάγκη του που πνίγηκε από ένα καταπιεστικό περιβάλλον καθόλου ευνοϊκό για την αγάπη.

Στην  αρχή του « Ξένου»: «Ο Μερσώ αρνείται να πει ψέματα, τον κινεί μόνο το πάθος του Απόλυτου. Αυτό και μόνο τον τοποθετεί εκτός κοινωνίας, για την οποία είναι ένας ξένος. Προσπάθησα ν’ αποδώσω με τον ήρωα μου τον μοναδικό Χριστό που μας αξίζει.»

Ο Μερσώ διαπράττει έγκλημα, φορτισμένος από την κοινωνική κατακραυγή, τυφλωμένος από τον ήλιο, σκοτώνει εκείνον τον Άραβα πυροβολώντας τον 5 φορές. Ο  ανακριτής του επιβάλει ποινή γιατί δεν πιστεύει στο Θεό,  ενώ ο ίδιος πιστεύει ότι χωρίς την ύπαρξη του Θεού αυτή δε θα είχε κανέναν λόγο. Στην ανάκριση δημιουργείται ατμόσφαιρα Δικαστηρίου με ακροατήριο το κοινό. Δικάζεται γιατί σκότωσε έναν Άραβα και για όλα τα άλλα. « Το βλέπετε το Τέρας!»

Ο χορός του Άραβα αντιδιαστέλλεται με το διδακτικό προσηλυτιστικό ύφος του θρησκόληπτου Ανακριτή. Ο Ιερέας τον άρπαξε από το κολάρο και με αντίσταση φωνάζει «Όχι, Όχι ,Όχι !»

Η αναπαράσταση του Εσταυρωμένου και όλη αυτή η ένταση δημιουργεί επί σκηνής το αδιέξοδο και το πνιγηρό κλίμα ενός μηχανισμού, απ’ όπου ένα ελεύθερο άτομο δε μπορεί εύκολα να απεμπλακεί.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου οι τρεις ηθοποιοί κυλούν με μεγάλη προσπάθεια έναν βράχο, γύρω γύρω στην σκηνή ή σηκώνουν με πόνο το άχθος της ζωής τους, ή ακόμα ανεβαίνουν πάνω του και βουτούν σε βαθιά νερά, γεγονός που παραπέμπει στο «Μύθο του Σίσυφου» και στον «Επαναστατημένο Άνθρωπο».

Γενικά, όλο το έργο εξαντλείται στην πάλη εναντίον ενός στείρου ηθικισμού, που φτάνει  στα όρια του παραλόγου. Όλοι εύχονται να έχουν μια ζωή μακριά από εδώ.

Και στον « Επαναστατημένο άνθρωπο», αλλά και εδώ τελείται φόνος. Εδώ ακόμα, εναντίον του εαυτού, ενώ στον « Επαναστατημένο άνθρωπο», εναντίον αυτού που στερεί την ελευθερία και αφαιρεί το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησης και σκέψης.

Με άλλα λόγια, ο φόνος τελείται στο επίπεδο των αξιών και όχι στο επίπεδο του παραλόγου. Αυτό το κλίμα απέδωσαν με μεγάλη επιτυχία οι ηθοποιοί.

Το 1967 η νουβέλα του Καμύ « ο Ξένος» μεταφέρθηκε στο σινεμά σε σκηνοθεσία Λουκίνο Βισκόντι.

To Killing an Arab είναι το πρώτο σινγκλ των Cure εμπνευσμένο από το ίδιο θέμα. Το σινγκλ ηχογραφήθηκε το 1979 και μπήκε στο πρώτο άλμπουμ των Cure, που κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, το Boys Don’t Cry.

Ο Γεράσιμος Μιχελής στο ρόλο του Μερσώ αποδίδει επιτυχώς τον αγανακτισμένο άνθρωπο, που οδηγείται στην αυτοκαταστροφή αδύναμος ακόμα να περάσει στο στάδιο της επανάστασης. Απαράμιλλη η ερμηνεία του όπως και της Κλεοπάτρας Μάρκου στο ρόλο της Μαρί, του εσταυρωμένου Ιησού, της τροφίμου του γηροκομείου, του Άραβα. Ο Μιχάλης Οικονόμου (σε διπλή διανομή με το Μιχάλη Βαλάσογλου) στο ρόλο του μαστροπού γείτονα, του Ανακριτή, του συστήματος, που και αυτό φέρει το άχθος της καταστροφής του. Πλέον, στην παράσταση παίζει μόνο ο Μιχάλης Βαλάσογλου.

Έξυπνη σκηνοθεσία του Δημήτρη Τσιάμη, χωρίς πολλά σκηνικά αντικείμενα, πέρα από το βράχο του Σίσυφου, όλα τα άλλα αποδίδονταν με τη σωστή διδασκαλία, την  κινησιολογία της Ελένης Χατζηγεωργίου και την  ερμηνεία των ηθοποιιών. Σε αυτό το πνεύμα λειτούργησε και ο φωτισμός, του Σάκη Μπιρμπίλη, πνιγηρός και βαρύς ως επί το πλείστον, αλλά και σκωπτικός όπως στο φωτισμό του υποτιθέμενου Ιησού δίκην φωτοστέφανου. Η μουσική  του Λάμπρου Πηγούνη ακολουθούσε την επιτυχημένη δραματουργική επεξεργασία του Δημήτρη Τσιάμη.

Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ