Από τη θεατρολόγο Μαρία Μαρή
Το Φεστιβάλ της Ρεματιάς φιλοξενεί φέτος το έργο του Καζαντζάκη « Όφις και Κρίνο», μια παράσταση με ταυτόχρονη διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, Ελληνικούς υπέρτιτλους για Κωφούς και Βαρήκοους και Ακουστική Περιγραφή για άτομα με οπτική αναπηρία.
Το Όφις και Κρίνο συγκαταλέγεται στα πρώτα λογοτεχνικά έργα του Έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Το βιβλίο γράφτηκε το 1905, πιθανόν στο Ηράκλειο, αποτελώντας έτσι το πρώτο βιβλίο του Καζαντζάκη. Ο ίδιος ο συγγραφέας αργότερα θα έχει αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα για το έργο του, όπως συμβαίνει αρκετές φορές με τους δημιουργούς και τα πρωτόλειά τους. Ο συγγραφέας ήταν μόλις 20 ετών όταν το ολοκλήρωνε και το βιβλίο εκδόθηκε υπό το φιλολογικό ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή». Το βιβλίο έχει τη μορφή ημερολογίου και περιγράφονται σ' αυτό, οι νεανικές ανησυχίες του Καζαντζάκη για τη ζωή και τον θάνατο, τη γυναίκα και τον έρωτα. Πρόκειται για έναν ύμνο στον έρωτα και εστιάζει στις υπαρξιακές αναζητήσεις του συγγραφέα μέσα από την τρικυμιώδη σχέση ενός ζωγράφου με μια νεαρή γυναίκα. Πηγή έμπνευσης του βιβλίου είναι η ερωτική ιστορία του Καζαντζάκη με την Ιρλανδέζα Καθλήν Φορντ, την Ιρλανδέζα δασκάλα των αγγλικών του Νίκου Καζαντζάκη στο Ηράκλειο, που υπήρξε και ο πρώτος του έρωτας. Πρόκειται για την «Ιρλαντέζα» στην οποία αφιέρωσε ολόκληρο κεφάλαιο στην Αναφορά στον Γκρέκο.
Μέσα από τη δημοσίευση των ερωτικών σημειωμάτων της Φόρντ προς τον Καζαντζάκη ανακαλύφθηκαν τα ίχνη της πορείας της αφ’ ότου εγκατέλειψε το Ηράκλειο, μέχρι το δραματικό τέλος της στην Αμερική. Το έργο όμως αυτό παράλληλα αντανακλά την πνευματική ανάπτυξη του Καζαντζάκη και τη ροπή του προς τον Συμβολισμό.
Σε δυο παράλληλους δοκούς, μια γυναίκα και ένας άνδρας, περπατούν σαν τους ακροβάτες, τους ισορροπιστές με εναρμονισμένες και ρυθμικές κινήσεις, καθώς βιώνουν παράλληλα το πάθος του έρωτα, την κόπωση του, τον κορεσμό του και το θάνατό του. Μια ποιητική απόδοση του έργου του Καζαντζάκη σε μια δοκό ισορροπίας, σε έναν μονόδρομο, χωρίς επιστροφή, χωρίς αποφυγή. Στο background ένα κόκκινο φόρεμα δηλωτικό του πάθους και της ορμής του. Κινητήρια δύναμη και φωτιά που καίει.
Οι ανάσες τους, οι κινήσεις τους, εναρμονισμένες, χωρίς όμως να αγγίζονται. Η συμπεριφορά του ενός, υπαγορεύει μια αντίστοιχη του άλλου. Οι δυο εραστές εναρμονίζονται. Ο έρωτας, που μετά γίνεται κατακτητικός, υποδουλωτικός, βίαιος, δυναστευτικός και καίγεται. « Κάτι συμβαίνει στο κορμί μου, το άρωμα του κορμιού της μπαίνει στο κορμί μου. Ένας Κρητικός και μια Ιρλανδέζα συναντήθηκαν και ο αγέρας έπαιρνε φωτιά ανάμεσά τους και τελικά τύλιξε και τους ίδιους. Οφις εκείνος, Κρίνο εκείνη, ''Οφις και Κρίνο'' η συγκλονιστική συνεύρεση και αφήγηση. Το δωμάτιό του γέμιζε με τα φιλιά της ευτυχίας. Η σκηνοθετική αυτή απόσταση των δοκών, η εξαιρετική κίνηση των δυο ηθοποιών, ειδικά της Ηρώς Μπέζου αποδίδουν απόλυτα τον ερωτισμό του ζευγαριού και την ποιητική του διάσταση.
Ο έρωτάς τους είναι φλογερός και καταστροφικός. Πότε ο ένας πότε ο άλλος περιγράφει την επώδυνη κατάσταση του ποιητή, η κοπέλα, πάντα η Ηρώ, εύθραυστη σα νεαρό ρόδο έτοιμη να κοπεί με την παραμικρή βίαιη κίνηση. Ο ποιητής βλέπει «τον κόσμο να κινείται βιαστικά μέσα σε έναν τεράστιο λάκκο και να πέφτουν» Ο ένας στηρίζει τον άλλο και τον οδηγεί ήρεμα στον θάνατο» Όταν δεν είναι κοντά του η τέχνη του υποφέρει και ζωγραφίζει ζοφερά πράγματα. Νόμισε ότι την έχασε μέσα στην νύχτα, κατέβηκε στον κήπο και μάδησε όλα τα ρόδα. Κάνει φανερή την ασθένεια του αιώνα ( le mal du siècle) με το φόβο της απώλειας , τη δυστυχία του θανάτου και την απειλή του τέλους. « Έλα να κλάψουμε για αυτούς που δεν μπορούν να κλάψουν. Έλα κάνε με να κλάψω απόψε πάνω στο κρεβάτι, αλάφρωσε τη ψυχή μου από την πλημμύρα!»
Με τον καιρό νόμιζε ότι την απόλαυσε όλη, ότι εκείνη για αυτόν ήταν πια προβλέψιμη. Η φύση ξέρει και «τα σπαρτά λες και περιμένουν το δρεπάνι». Ο ήχος, ο γδούπος με το πόδι του ηθοποιού, η κοπή των δεσμών. Εκείνος την κάνει να του μιλά με όλες τις βλάσφημες λέξεις που ήξερε. Μέσα σε ένα σκοτεινό δάσος του πάθους ακούγονται οι ανάσες της ηδονής τους. Εκείνος θέλει να ξεσκίσει με τα χέρια του τη σάρκα της και να μπορέσει να δει μέσα της. Σαν τραγούδι τα λόγια του ενός στον άλλο.
Ο μακάβριος νεαρός ήρωας του Όφις και Κρίνο, οδηγεί την αγαπημένη του στο κρεβάτι του, πάνω από το οποίο έχει κρεμάσει ένα ανθρώπινο κρανίο – μια διακόσμηση που εκείνος βλέπει ως “το ωραιότερο σύμβολο του Έρωτα ... και το λαγνότερο στολίδι για κρεββάτια”. Η υπαρξιστική αναζήτηση του Καζαντζάκη και ο θάνατος, πανταχού παρών , να καθορίζει την ίδια τη ζωή , τη τέχνη, τον έρωτα, τα πάντα. Μήπως όλη η ζωή είναι ένα όνειρο; Εδώ γίνεται άμεση αναφορά στον Πέντρο Καλντερόν ντε λα Μπάρκα και τις φιλοσοφικές αναζητήσεις του καθώς και εκείνες του Σαίξπηρ.
Σε πολλά σημεία ο νοσηρός ερωτισμός του έργου μαζί με μια ποιητική μεταφυσική σκέψη, παραπέμπουν κατευθείαν στην Ασκητική και ανιχνεύονται τα σπέρματα της μεταγενέστερης σκέψης και ποιητικής του Καζαντζάκη.
Η επιλογή αυτού του έργου για το κοινό ήταν πολύ σωστή για όλους αυτούς τους λόγους. Η παράσταση πέτυχε να δείξει το μεγαλείο του συγγραφέα, τα στάδια της ωρίμανσής του και την πορεία των δυο αυτών ηρώων, από την απελπισία του πάθους στην απελπισία της απώλειας. Το τέλος ποιητικό. Ωραία η σκηνοθεσία του Χρήστου Θάνου και εκπληκτική η ερμηνεία της Ηρώς Μπέζου, με μια εσωτερικευμένη κίνηση, εξαιρετικός και ο Χρήστος Θάνος.
Ο φωτισμός (Κώστας Μπεθάνης ), η καταπληκτική μουσική, το πιάνο, ο λόγος τους που πολλές φορές είναι από μόνος του ένα τραγούδι αποδίδουν όλες τις εκφάνσεις του έρωτα, όλες τις μεταλλάξεις του, και βέβαια τεκμηριώνουν τον θάνατό του.
Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ
