Κριτική για την παράσταση "Pessoa"

Από την θεατρολόγο Μαρία Μαρή

Ο Θανάσης Ακοκκαλίδης και η ομάδα του παρουσιάζουν το έργο «Pessoa», στο πλαίσιο της θεατρικής και οπτικοακουστικής πλατφόρμας Μαύρο Κουτί (Black Box), με θεματική την ενηλικίωση, που διοργανώνει το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.

Η παράσταση απέδωσε με επιτυχία την ιδιοσυγκρασία αυτού του ιδιαίτερου ποιητή και συγγραφέα, ο οποίος εργαζόταν ως υπάλληλος για να εξασφαλίσει τα προς το ζην, φωτίζοντας την πολύμορφη προσωπικότητά αυτής της αινιγματικής φιγούρας που έφυγε πρόωρα από τη ζωή, αφήνοντας πίσω του ένα μεγάλο πλην όμως αδημοσίευτο έργο.

Ο Πεσσόα, Φερνάντο Αντόνιο Νογκέιρα Πεσσόα (1888-1935), ενυπάρχει σε όλα του τα πρόσωπα ανεξαρτήτως φύλλου. Όλοι οι ήρωες της παράστασης είναι ο ίδιος ο Πεσσόα. Ο Πεσσόα είναι ταυτόχρονα ποιητής και μύθος ποιητικός. Έζησε τη ζωή του στα όρια της ανυπαρξίας, δημοσίευσε ελάχιστο μέρος του τεράστιου έργου του, ενός έργου ανολοκλήρωτου και πολυπρισματικού, το οποίο κληροδότησε στις μέλλουσες γενιές, κλεισμένο στο περίφημο μπαούλο του, εξασφαλίζοντας έτσι την υστεροφημία του. Η σκηνή ήταν γεμάτη χαρτιά, αναφορά στα 25.426 χειρόγραφα κείμενά του, που βρέθηκαν  μαζί με προσωπικά του αντικείμενα. Πολυγραφότατος, εμπνευσμένος, αντιφατικός. Λέει κάπου: «Να αισθάνομαι τα πάντα μ' όλους τους τρόπους, να 'χω όλες τις απόψεις, να 'μαι ειλικρινής αντιφάσκοντας κάθε λεπτό». Εν ζωή είχε εκδώσει  μόνον ένα διήγημα και η αναγνώρισή του ήρθε μετά θάνατον.

Αυτά τα χαρτιά πεταμένα στην σκηνή, χρησίμευαν για να δείξουν τη γέννηση των ηρώων του μέσα από τα κείμενά του, όπως στην αρχή, που με μικρές κινήσεις βγαίνει από τη χάρτινη «μήτρα», ο ήρωας – Πεσσόα γυμνός και μετά και άλλος ντυμένος και μετά μια γυναίκα που εκτινάσσεται και αμέσως αρχίζει να κινείται.

Ο δεύτερος μιλά πορτογαλικά αλλά και αγγλικά. «Πονά το κεφάλι μου και το σύμπαν», λέει.  Και γελά με τέτοιο τρόπο, που συμπαρασύρει και τους θεατές, όπως και ο συγγραφέας με τα γραπτά του. «Καίγομαι για αλήθεια και ασπιρίνη!», «Κοστίζει τόσο να είσαι ειλικρινής όταν είσαι ευφυής» και «Όταν είσαι φιλόδοξος δεν μπορεί να είσαι τίμιος». Το γέλιο του κάθε φορά ξεσηκώνει, «πρώτα σε ξαφνιάζει μετά σ’ εκστασιάζει».

Μια πολύ λεπτή γραμμή στο μαύρο σκηνικό, υπαινίσσεται τον ορίζοντα στο βάθος μιας σκοτεινής θάλασσας που θα μπορούσε να θεωρηθεί η ύπαρξη, όπως την έβλεπε ο συγγραφέας. Μόνος στην έρημη αποβάθρα περιγράφει με μια κάπως στακάτη διήγηση ένα υπερωκεάνιο πέρα μακριά και λέει χαρακτηριστικά: «η ψυχή μου είναι ίδια με την απόσταση», για να ανταπαντήσει με το στόμα του άλλου: «Μην κοιτάζεις τον δρόμο, απλά ακολούθησέ τον!»

Τρεις άντρες και μια γυναίκα αναλύουν το έργο και την πολύπλευρη προσωπικότητα του Πεσσόα, μέσα από μια « χορευτική», θα έλεγε κάποιος, παράσταση, σε συνδυασμό με το λόγο, το τραγούδι και τη μίμηση, εμπνευσμένη από την παιδεία του σκηνοθέτη Θανάση Ακοκκαλίδη που έλαβε από μεγάλους έλληνες και ξένους σκηνοθέτες και χορογράφους, όπως οι: R.Wilson, R. Touminas, Pina Bausch Group, M.Abramοvic, L.Peisinger, Μ.Καβαλλιεράτου, A.Dinelescu, Δ.Παπαϊωάννου, Μ.Μαρμαρινό, Στ. Λιβαθινό.

Ο Πεσσόα είχε δημιουργήσει 81 καινούργιους εαυτούς, που είχαν όλοι έναν διαφορετικό τρόπο να μιλούν και να συμπεριφέρονται. Είχαν ένα διαφορετικό λογοτεχνικό ύφος και φανέρωναν το ταλέντο αλλά και την «ψύχωση» του ποιητή.

Pessoa  θα πει πρόσωπο στη γλώσσα του συγγραφέα. «Α, να μην είμαι εγώ όλοι οι άνθρωποι κι όλοι οι τόποι!»

«Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε αποκλειστικά την εικόνα που διαμορφώνουμε για κάποιον. Αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας κατασκευή, στην ουσία δεν αγαπάμε παρά τον εαυτό μας.»

Σχετικά με το δρόμο της ζωής, αμφιβάλλει και διερωτάται για το πώς πρέπει να τον ακολουθήσει: Σαν αυτούς που φεύγουν ή σαν αυτούς που έρχονται, σαν αυτούς που φεύγουν ή σαν αυτούς που επιστρέφουν, σαν αυτούς που έρχονται για να αγοράσουν ή να πουλήσουν;»

Είναι εμπνευσμένος από τη θάλασσα, που την αντικρίζει από την αρχή, που την υπαινίσσεται η λεπτή γραμμή του ορίζοντα στο βάθος του σκηνικού, και την ακούμε καθώς σέρνουν τα πόδια τους οι ηθοποιοί μέσα στα χαρτιά, που καλύπτουν όλη τη σκηνή.   Επιτυχημένο εύρημα αυτός ο ήχος, που μένει χαραγμένος στη μνήμη και δημιουργεί την αίσθηση του υδάτινου στοιχείου και του ηρακλείτειου «τα πάντα ρει». Ακόμα και ο έρωτας εντάσσεται σε αυτόν τον κανόνα. Η γυναίκα λέει ότι την ερωτεύτηκε μόλις την αντίκρισε και δηλώνει ότι ο έρωτας είναι η ουσία. Ακολούθησε έναν δρόμο και ευτυχώς τη συνάντησε. Με πλαστικές κινήσεις μιμικής,  αναπαριστάται όλη η ερωτική πράξη,  η ηδονή σε κάθε ευκαιρία, σε πολλές εκφάνσεις και συνδυασμούς, χωρίς να έχει καμία σημασία το φύλο.

Σ’ έναν χώρο - αρένα η γυναίκα μόνη της περιφέρεται, με μετρημένα βήματα, σαν του ρολογιού καθώς ακούμε τα τακούνια της να μετρούν το χρόνο, τη ζωή.  Η επιμέλεια της  κίνησης της Βρισηίδας Σολωμού, στοχευμένη, με έμπνευση και παραστατικότητα.

Εκπληκτική ερμηνεία και των τεσσάρων ηθοποιών, (Παυλίνα Ζάχρα, Κωνσταντίνος Καρβουνιάρης, Λάμπρος Παπαγεωργίου, Αλέξανδρος Χωματιανός), όπου όλοι ενσαρκώνουν όλους τους χαρακτήρες καθώς δεν υπάρχει καμία διαφορά για τον Πεσσόα με κανέναν ήρωά του. Ανήκει στον ανθρώπινο πολτό και το φωνάζει: «Μια πράξη, μια δική μου πραγματικότητα που με κάνει να διαφέρω από αυτούς. Στην ψυχή είμαι όμοιός τους». Πανέμορφο το σκηνικό με τα χαρτιά.

Με ήχο θάλασσας, με μουσική, με υπέροχο τραγούδι, με αναμνήσεις, με λύπη αλλά και με χιούμορ, με μιμική, με χορό φλαμένκο και υπέροχη ερμηνεία,  περιγράφεται η διαδρομή του ποιητή, του ανθρώπου, όλων των ανθρώπων, η μοναξιά, η συντροφικότητα, ο έρωτας, το θάρρος, η αποφασιστικότητα. Μια ομογενοποίηση  με όλον τον ανθρώπινο πόνο, μέσα στο χάσιμό της ύπαρξης, αλλά πάντα με το μικρό κυματισμό της θάλασσας.

Εμπνευσμένη παράσταση, που αποτελεί ένα πλήρες καλλιτεχνικό δημιούργημα. Ωραίο το παραστασιακό κείμενο και αντιπροσωπευτικό  για το μεγάλο αυτό συγγραφέα (Μετάφραση και επιλογή κειμένων Φερνάντο Πεσσόα: Μαρία Παπαδήμα, Δραματουργική επεξεργασία: Ειρήνη Αναγνωστοπούλου). Παρουσιάζει, περιγράφει τη ζωή, συγκινεί το θεατή,  τον προκαλεί να ταυτιστεί με την αγωνία του συγγραφέα, δημιουργώντας μια βιωματική μνήμη και ένα άριστο αισθητικό αποτέλεσμα.

Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ