Από τη θεατρολόγο Μαρία Μαρή
Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης φώτισε σκηνοθετικά με σαφή τρόπο και ερμήνευσε ψυχαναλυτικά το έργο του Σοφοκλή. Από την πρώτη κιόλας εμφάνιση του Οιδίποδα στη σκηνή τον ακολουθεί ο θάνατος. Η πραγματικότητα για κάθε άνθρωπο. Στο τέλος, περιμένει η τιμωρία, ανάλογα με το τι θα κάνει ο καθένας από εμάς. Η παράβαση του ηθικού νόμου, φέρνει τον άνθρωπο απέναντι στην ευθύνη του. Ο τραγικός ήρωας δεν αντιπροσωπεύει κανένα ιδεώδες, είναι τραγικός γιατί διαπράττει ύβρη και γίνεται παράδειγμα συντριβής. Ο Οιδίπους Τύραννος αποβαίνει το αιώνιο σύμβολο του τρόπου με τον οποίο το πεπρωμένο «εμπαίζει» τον άνθρωπο. Η μοίρα είναι για αυτόν τόσο αινιγματική και μυστηριώδης όσο και το δυσεπίλυτο αίνιγμα της Σφίγγας που, όμως, έλυσε ο τραγικός ήρωας με την ευφυΐα και την οξύνοια του.
Η δράση των θεών είναι ουσιαστικό στοιχείο του έργου. Η θεϊκή οργή, που αποτελεί τον αρχικό πυρήνα του μύθου, εκδηλώνεται με το λοιμό, τον οποίο προκάλεσε για το μίασμα του φόνου. Το τέλος του δραματικού μύθου συμπίπτει με την επαλήθευση και πραγματοποίηση των χρησμών. Ο ποιητής παρουσιάζει τον αποφασιστικό Οιδίποδα να συγκρούεται τόσο με τη μοίρα του, την οποία καθορίζουν οι χρησμοί, υποκαθιστώντας τη θεϊκή παρουσία, όσο και με τη μοίρα του αμαρτωλού οίκου των Λαβδακιδών, τον οποίο καταδιώκουν οι κεραυνοί του Διός και η θεία Δίκη εξαιτίας του αμαρτήματος του Λαΐου.
Ο Οιδίποδας ( Δημήτρης Λιγνάδης) βγαίνοντας από το ανάκτορο ενημερώνεται από το Χορό των Θηβαίων για την ασθένεια που έχει πλήξει τη πόλη, ενώ γεμίζουν περιμετρικά την ορχήστρα με κεραμικά μωρά. Από την αρχή εμφανής η σημειολογική προσέγγιση της τραγωδίας. Η ασθένεια πλήττει όλη την πόλη, ακόμα και τα μωρά, η μοίρα που καθορίζει τη ζωή όλων από την ώρα που γεννιούνται, η μοίρα του Οιδίποδα , που τον ακολουθεί από μωρό με εκείνο τον χρησμό, που του καθόρισε τη ζωή και τον οδήγησε στην ύβρη και τελικά στην συντριβή. Ο Χορός τον εκλιπαρεί να σώσει την πόλη, εξάλλου του λέει ότι είναι «καλύτερο να κυβερνά χώρα ζωντανών.»
Η μουσική, τα ζωντανά όργανα και οι οργανοπαίκτες επί σκηνής σχολιάζουν με ευθύ τρόπο την παράσταση. Όλα εξαρτώνται από το πώς ο ανθρώπινος νους προσλαμβάνει τον κόσμο. Αυτό δηλώνεται ξεκάθαρα. Ο Οιδίποδας μαθαίνει από τον γυναικάδελφό του, τον Κρέοντα που τον έστειλε στους Δελφούς ότι η ασθένεια που πλήττει την πόλη οφείλεται στον ανεξιχνίαστο και ατιμώρητο φόνο του τέως βασιλιά Λαΐου. Τότε ζητά την συνδρομή του Χορού στην εξεύρεση του δράστη. Και διατάζει τους πολίτες να προβούν σε καταγγελία του δράστη. Ο βασιλιάς αποφασίζει να εξιχνιάσει το αίνιγμα και ξετυλίγει ένα κουβάρι φρικτών αποκαλύψεων, ο συριγμός που ακούγεται τις προμηνύει και δίνει και την ατμόσφαιρα μυστηρίου, που απαιτείται. Ο ήρωας, με αριστοτεχνικό τρόπο, φτάνει στο κέντρο του λαβυρίνθου, όπου διώκτης και διωκόμενος είναι ο ίδιος. Ο Οιδίποδας ταλανίζεται από το υπαρξιακό ερώτημα «Ποιος είμαι;». Δεν βρίσκει την απάντηση όταν ορθολογικά τη προσεγγίζει γιατί δεν είναι έτοιμος για την απάντηση.
Λαγαρός ο λόγος του Δημήτρη Λιγνάδη και του Νίκου Χατζόπουλου στο ρόλο του Κρέοντα, καθώς πατούν στην εξαιρετική μετάφραση του Γιάννη Λιγνάδη με αποτέλεσμα να ακούγεται διαφορετικά, σαν να ξεδιπλώνεται ο μύθος μπροστά μας, πιο απλά και εύληπτα.
Ο Λάιος, βασιλιάς της Θήβας, είχε πάρει χρησμό πως το παιδί που θα γεννούσε με την Ιοκάστη, θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Έτσι, όταν ο γιος τους γεννήθηκε, τρύπησαν τα πόδια του και τον έδωσαν σ' έναν υπηρέτη του παλατιού (βοσκό) για να τον αφήσει έκθετο στον Κιθαιρώνα. Αυτός έσωσε το βρέφος και το έδωσε σε άλλο βοσκό, που το παρέδωσε στον αφέντη του, τον βασιλιά της Κορίνθου. Η μουσική είναι έξοχη. Ο λοιμός συνεχίζεται πεθαίνουν τα βρέφη και ο Χορός εκλιπαρεί « Σώσε τη χώρα!»
Σ’ ένα φωκικό τρίστρατο, «σχιστή οδό», κοντά στη Δαύλεια, γίνεται η μοιραία συνάντηση με τον Λάιο και την ακολουθία του και ύστερα από μια σφοδρή λογομαχία, ο Οιδίπους τους σκοτώνει όλους εκτός από ένα δούλο, που κατόρθωσε να διασωθεί· ήταν ακριβώς αυτός που παρέλαβε κάποτε τον Οιδίποδα – βρέφος για να το εγκαταλείψει στον Κιθαιρώνα.
Τα διαδοχικά στάδια στάδια του δράματος εξελίσσονται κλιμακωτά . Το ερώτημα «Ποιος είμαι;», που είναι οφειλή του κάθε υπεύθυνου ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του και στο σύνολο, τον συνταράσσει όταν του λένε ότι «ο Πόλυβος δεν ήτανε πατέρας του». Η φωνή του Τειρεσία (Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης) που του λέει με μια φωνή σπαρακτική, που τσακίζει, ότι δε θέλει να μιλήσει για να μη βγάλει στο φως την αθλιότητά του, ότι τον θεωρεί υπεύθυνο στο έγκλημα και ότι αυτός είναι το μίασμα της πόλης, συγκλονίζει. Ο Οιδίποδας του απαντά ότι τον θεωρεί συνεργό του Κρέοντα στην προσπάθειά τους να τον ανατρέψουν. Σε μια λογομαχία ο Οιδίποδας του λέει ότι δεν είχε λύσει το αίνιγμα αυτός που όλα τα γνωρίζει και έρχεται « αυτός ο μηδέν οιδώς Οιδίπους, ο ανίδεος Οιδίπους να λύσει το αίνιγμα.» Ο Τειρεσίας του απαντά ότι μπορεί να έχει μάτια, αλλά δεν βλέπει. Δεν βλέπει με ποιους συγκατοικεί, δεν ξέρει ποιοι είναι οι γονείς του. Η φωνή του είναι αυτή του μάγου, του παραμυθά, που προμηνύει κακά. «Η αλήθεια μόνο έναντι θανάτου δίδεται». Ο Οιδίποδας τον διώχνει, ενώ βρίσκεται μετέωρος δεν έβλεπε φως ούτε πριν ούτε τώρα. Η παρουσία του Κρέοντα συνοδεύεται από ήχο, μιλά για το φόνο του Λαΐου, ακούγεται συριγμός και ο Οιδίποδας πιάνει το κεφάλι του. Ξεκαθαρίζει ότι δε θέλει να είναι Τύραννος, αλλά μόνο να απολαμβάνει τα καλά της τυραννίδας. « Δεν είμαι εραστής της ραδιουργίας!» Συγκροτημένη η επιχειρηματολογία του Κρέοντα, εξαιρετικός ο Νίκος Χατζόπουλος. «Μόνο ο χρόνος τον δίκαιο δικαιώνει, ενώ τον κακό καταλαβαίνεις μέσα σε μια μέρα». Ο Οιδίποδας θέλει να πεθάνει. Η Ιοκάστη με ένα καταπληκτικό κοστούμι, με βαθύ ντεκολτέ, μια μοιραία γυναίκα, θέλει να αποδείξει ότι οι μαγείες δεν ισχύουν. Επιχείρημά της ότι άλλα έλεγαν για τον Λάιο, αλλά τελικά τον σκότωσαν ληστές. Είναι ερωτικό σύμβολο κάτι που διαφαίνεται απ΄τη στάση του σώματος, το λόγο , την αργή ταχύτητά του, την ηρεμία , τον κάπως διαφορετικό δικό της χρόνο, τη μεγαλοπρέπεια που αποπνέει και βέβαια την αποδοχή της από το περιβάλλον. Αγανακτισμένη λυπάται το δύστυχο το παιδί της που σκοτώθηκε για να αποφύγει να σκοτωθεί ο Λάιος και τελικά αυτός σκοτώνεται σε ένα σταυροδρόμι από ληστές. Ο Οιδίποδας καταρρέει. Του κόβεται η αναπνοή. Ανοίγει τα χέρια σαν το εσταυρωμένο. Έχει σπασμούς. « Η ύβρις γεννά τον τύραννο»
Η Ιοκάστη έρχεται ικέτισσα στον Απόλλωνα για να τους δώσει σωτήριες λύσεις. «Εισάκουσε! Ελέησε! Βοήθησε!» μαζί και ο Χορός. Ο Αγγελιαφόρος ανακοινώνει το θάνατο του Πόλυβου, γεγονός, που επιβεβαιώνει προς στιγμή την σαθρότητα των χρησμών για την Ιοκάστη και τον καθησυχάζει να μην φοβάται γάμους με τη μάνα του. Εξάλλου πολλοί ακόμα και στα όνειρά τους έχουν δει ότι πλάγιασαν με τη μητέρα τους. Η τραγική ειρωνεία πραγματικά διαπερνά το λόγο και την καθησυχαστική συμπεριφορά της Ιοκάστης, που την ταράζει η υπέροχη ερμηνεία του Αγγελιαφόρου, όταν πληροφορεί τον Οιδίποδα ότι δεν έχει καμιά σχέση συγγένεια με τον Πόλυβο. Αριστοτεχνικά φιλοτεχνημένη η τραγωδία του ανθρώπου, που θέλει να γνωρίσει, ενώ δεν είναι έτοιμος να γνωρίσει και κάνει ό,τι μπορεί εθελοτυφλώντας, μέχρι την ώρα που δεν γίνεται τίποτε άλλο, παρά μόνο να συντριβεί από την ίδια την αλήθεια. Ο Αγγελιαφόρος συνεχίζει ότι ο Πόλυβος πήρε το μωρό που βρέθηκε στον Κιθαιρώνα, με δεμένα τα ποδαράκια του. Η Ιοκάστη (Αμαλία Μουτούση) καταλαβαίνει και η κίνηση του σώματός της, που λυγίζει το κάνει φανερό. Επικρατεί σιωπή, που παίζει καθοριστικό ρόλο, σαν να απελευθερώνει κραυγές πόνου, πριν την καταστροφή. Η Ιοκάστη μέσα από την πληγή της ξεστομίζει « Μακάρι να μην μάθεις ποτέ ποιος είσαι! Κακότυχε!» Λύνει τα μαλλιά της βγάζοντας τις περόνες που τα συγκρατούσαν και αποχωρεί. Ο Χορός αξιολογεί την κρισιμότητα της κατάστασης «Φοβάμαι μην εκραγούν δεινά από τη σιωπή της!» Ο Οιδίποδας σε απόλυτη σύγχυση μέχρι να μιλήσει με το Βοσκό, σε μια σκηνή υψηλής έντασης. Η ερμηνεία των ηθοποιών πολύ δουλεμένη! Ο Βοσκός αποκαλύπτει εν ολίγοις ότι το εν λόγω μωρό, αυτό που « πετάχτηκε» στον Κιθαιρώνα και περιμαζεύτηκε από εκείνον, δόθηκε στον Πόλυβο και δεν είναι άλλο από τον Οιδίποδα. Ο Χορός μαζεύει όλα τα μωρά από την ορχήστρα, ένα το κρατά ο Οιδίποδας για να το αφήσει να πέσει και να σπάσει, ό,τι θα συνέβαινε κανονικά με εκείνον, αν τον είχαν παρατήσει στον Κιθαιρώνα. Σπάει το μωρό σε κομμάτια, που διασπείρονται σαν τους σπόρους δυσοίωνου ρόδιου, σε ανεστραμμένο συμβολισμό. « Φως πρώτη φορά σε βλέπω! Εσύ μου έδωσες το φως, εσύ και το σκοτάδι!»
Με μέτρο, με βαθειά γνώση και εσωτερική βύθιση ο Οιδίποδας (Δημήτρης Λιγνάδης) εκφράζει τον πόνο του, μέσα από έναν ψαλμό ακραίου πόνου και συντριβής, σαν εκκλησιαστικό μοιρολόι. Γονατιστός περιγράφει ότι έβγαλε τα μάτια του « με τι μάτια θα βλέπει την κηλίδα της ντροπής του;» Από κραταιός, υψηλός τύραννος τώρα σέρνεται στη θυμέλη.
Η εκπληκτική μουσική και η παρουσία του Χορού δημιούργησαν το κατάλληλο κλίμα για την τραγική πτώση του Ανθρώπου και για τα όρια της συνειδητότητας και της αντίληψης, ενώ περνά από πάθη και δοκιμασίες. Πολλές οι αναφορές στον Άνθρωπο, τη θέωσή του, την αποτυχία του και την αυτοκαταστροφή του.
Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ
