Κριτική για την παράσταση "Σαλώμη"

Από την θεατρολόγο Μαρία Μαρή

Συμβολικό δράμα με έντονα παρακμιακά στοιχεία, γραμμένο πρώτα στα γαλλικά (1891) και στη συνέχεια μεταφρασμένο στα αγγλικά από τον ίδιο το συγγραφέα, η «Σαλώμη» σημάδεψε την εποχή της και δεν ξεχάστηκε ποτέ. Τάραξε την βικτωριανή κοινωνία και η λογοκρισία της εποχής απαγόρευσε την προγραμματισμένη παράσταση όπου θα πρωταγωνιστούσε η φημισμένη γαλλίδα ηθοποιός Σάρα Μπερνάρ.  Η εικόνα της νέας γυναίκας που ελεύθερη και αυτόνομη απολαμβάνει τον έρωτα είναι προφανές ότι δε θα μπορούσε να είναι ανεκτή σε ένα τέτοιο πλαίσιο κομφορμισμού και υποκρισίας.

Στο θεατρικό κείμενο με τις πολυποίκιλες σημειολογικές προεκτάσεις, η Σαλώμη παρουσιάζεται να ενσαρκώνει την ίδια τη Σελήνη ως αρχετυπικό μυθολογικό σύμβολο, ταυτισμένο με τη γυναικεία φύση και με όσα αυτή συνεπάγεται. Απ’ το ξεκίνημα ήδη γίνεται λόγος για τη Σελήνη και τις ιδιότητές της σε σχέση με τα ανθρώπινα.

Η Σαλώμη (Μυρτώ Γκόνη), που με επιμονή αποφεύγει το λάγνο, ηδονοθυρικό βλέμμα του πατριού της, μεταλλάσσεται με μαεστρία από τον Ουάιλντ σε μαινάδα, που υποκύπτει στο πάθος της και θέλει να εκδικηθεί τον αρνητή της, Ιωάννη – Γιοχανάν Πρόδρομο (Βαγγέλης Στρατηγάκος). Η ηθοποιός έχει εξαιρετική κίνηση και εκφραστικότητα, αποδίδοντας με επιτυχία τις διακυμάνσεις του χαρακτήρα.

Ο Ηρώδης (Νίκος Αλεξίου) εμφανίζεται στη σκηνή κατά τη διάρκεια μιας εν εξελίξει συνεστίασης σαν άγριο θηρίο. Νωρίτερα, δύο φύλακες (Πάρης Λεόντιος και Ερρίκος Μηλιάρης) υποδέχονται το κοινό ενώ παίζουν με μια οδοντογλυφίδα στο στόμα. Υποτίθεται ότι χαζεύουν την συνάθροιση των καλεσμένων  με τον έναν απ’ αυτούς να είναι ιδιαίτερα γοητευμένος από τη Σαλώμη. «Μην την κοιτάς έτσι πάρα πολύ! Δεν κάνει!» του λέει ο άλλος.

Και τα τρία πρόσωπα, ο Ηρώδης με τις αιμομικτικές του τάσεις, ο Ιωάννης με την ακλόνητη πίστη του και η Σαλώμη με την υποταγή της στο ορμέμφυτό της διαπράττουν ύβρη.

Η παράσταση έχει εξαιρετική κίνηση (Κική Μπάκα) και ρυθμό.

Στο βάθος της σκηνής, με γυρισμένη πλάτη ο Ιωάννης – Γιοχανάν Πρόδρομος (Βαγγέλης Στρατηγάκος).  Οι κραυγές του, η ένταση της φωνής του, η κίνησή του διαλαλούν την απαρασάλευτη αφοσίωσή στη θεϊκή αποστολή του. « Μετά από μένα θα έρθει ένας άλλος!» προφητεύει.  Η κίνηση των φυλάκων είναι χορευτική, γυρνούν γύρω από τον Γιοχανάν, επισκοπώντας το χώρο.  Η Σαλώμη ζητά να τον βγάλουν από το πηγάδι, όπου είναι φυλακισμένος.  Μπροστά στον ερωτευμένο μαζί της φύλακα εκφράζει την  αρρωστημένη έλξη της για τον Ιωάννη, για το απαγορευμένο, για μια ηθική ποιότητα εντελώς ξένη προς τη δική της διεφθαρμένη υπόσταση. « Γιοχανάν είμαι ερωτευμένη με το κορμί σου!» Εκείνος αντιστέκεται σθεναρά αποκλείοντας μια τέτοια επαφή.  Είναι δεμένος όχι μόνο στη φυλακή του, αλλά και στην πίστη του, αυτό συμβολίζει το σκοινί στην πλάτη του. Έχουν οι δυο τους μια χορογραφική κίνηση, καθώς εκείνη τον πλησιάζει, ενώ εκείνος σταθερά απομακρύνεται. Μπερδεύεται στο σκοινί, εκείνος ξεφεύγει. Τον διεκδικεί με παιδικό τρόπο, χτυπώντας διεκδικητικά το πόδι της, ενώ βλέποντας ότι αυτή με τα τόσο θέλγητρα, η γυναίκα που όλοι επιθυμούν, δεν είναι διόλου επιθυμητή από αυτό τον άγριο άνθρωπο, τον απειλεί. «Εγώ θα το φιλήσω το στόμα σου Γιοχανάν!»

Με μια εκφραστική, χορευτική αναδίπλωση του κορμιού του ο ερωτευμένος φρούραρχος (Πάρης Λεόντιος), τρελαμένος, μεθυσμένος από πόθο που βλέπει να ακυρώνεται από τον φυλακισμένο Γιοχανάν στα μάτια της Σαλώμης, αυτοκτονεί.

Το εικαστικό αποτέλεσμα είναι αξιόλογο, εξυπηρετώντας τις θεατρικές ελισαβετιανές επιρροές στο έργο του Όσκαρ Ουάιλντ. Ένας κουβάς με αίμα χύνεται πάνω στο πεταμένο κάτω σακάκι του Φρούραρχου. Ο Ιωάννης εκτοξεύει κατηγόριες για την Ηρωδιάδα και για την κόρη της. « Κόρη μητέρας αιμομίκτριας. Είσαι καταραμένη!»

Πολλαπλές οι αναφορές στη Σελήνη, που αιωρείται πάνω από τη σκηνή. « Η  Σελήνη, Τετράρχη, σου δείχνει την εικόνα γυναίκας, που πορεύεται  σε αναζήτηση εραστών.»

Οι ήχοι, η εκπληκτική μουσική υπόκρουση του Βύρωνα  Κατρίτση δημιουργούσαν σταθερά μια σκοτεινή και υποβλητική ατμόσφαιρα, με μια επαπειλούμενη συμφορά, ένα κλίμα έκρυθμο, νοσηρό, αποπνικτικό, όπου όλοι μπορούν να πνιγούν στο αίμα.

Ο Ηρώδης δε θέλει να δώσει τον Γιοχανάν στους Εβραίους. Η Ηρωδιάδα (Εύα Κεχαγιά)  από την άλλη δεν τον θέλει καθόλου γιατί την ξεσκεπάζει  και την υβρίζει ασταμάτητα. «Αυτός ο Προφήτης μιλά σαν μεθυσμένος ποιητής... Δεν αντέχω όμως ν' ακούω τη φωνή του. Μου προκαλεί αποστροφή η φωνή του». Εκείνη μια γυναίκα πολύ κομψή, αισθησιακή, που όμως ζηλεύει και την κόρη της ακόμα, δηλώνοντας ότι δεν έχει φραγμούς  όπως, βέβαια, ούτε και εκείνη. Ο Προφήτης Γιοχανάν συνέχεια της χρεώνει την αιμομικτική σχέση, καθώς  υπήρξε πρωτύτερα γυναίκα του αδελφού του Ηρώδη. Το ζευγάρι απευθύνεται ο ένας στον άλλο σαν άγρια θηρία, έτοιμα να παλέψουν. Εκείνος την αποκαλεί στείρα και εκείνη του το ανταποδίδει, μιας και  αυτή έχει μια κόρη, ενώ  εκείνος, δεν έχει παιδί ούτε και με καμιά παλλακίδα. Ανταλλαγή βολών, κοιτάγματα και επιθετική στάση σώματος δύο θηρίων που απομακρύνονται πριν το ένα κατασπαράξει το άλλο.

Υπέροχη η ερμηνεία του Νίκου Αλεξίου. Ο Ηρώδης του περνά από την ανομολόγητη φαντασίωση συνεύρεσης με τη θετή του κόρη, στο σημείο όπου υποκύπτει νικημένος στα θέλγητρά της, παγιδεύεται και υποχρεώνεται εκπληρώνοντας τη δέσμευση που ανέλαβε έναντί της εκτελώντας τον Ιωάννη.

Άρρωστες σχέσεις σε μια άρρωστη κοινωνία, με μια κόρη, τη Σαλώμη, να χορεύει για τον πατριό της, αυτόν που λάγνα την κοιτά με την υπόσχεση να της δώσει  σε αντάλλαγμα ό,τι εκείνη επιθυμεί. Η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσε να είναι πιο αισθησιακός ο χορός της Σαλώμης, η οποία, σύμφωνα με το εμβληματικό αυτό Βιβλικό επεισόδιο, με τα επτά της πέπλα, μαγεύει τον Ηρώδη, που εκστασιασμένος αναγκάζεται να ανταποκριθεί στην όποια επιθυμία της, πρόθυμος να της παραχωρήσει ακόμη και το μισό βασίλειό του. Εκείνη του ζητά το κεφάλι του Γιοχανάν σε ασημένιο δίσκο. Όλα αυτά αποτυπώνονται στην έξοχη, κατά τ’ άλλα, ερμηνεία της ηθοποιού, η οποία βρίσκεται τελικά να φιλά τα χείλη του νεκρού Γιοχανάν, όπως τον είχε ακριβώς απειλήσει. Σε μια σκηνή, όπου εκείνη πια είναι πιο νεκρή από το νεκρό Γιοχανάν, κρατά το κεφάλι του στα χέρια της, τον φιλά και τον κρύβει στην αγκαλιά της λέγοντας «Ναι, θα πάρω το στόμα σου, Ιωάννη. Σ' το είπα, δεν σ' το είπα; Ναι, σου το είπα».

Ένας πληγωμένος άνθρωπος να δηλώνει ότι αγαπά αυτόν, που ο ίδιος έχει σκοτώσει και τον οποίο όσο αυτός ζούσε δεν θα μπορούσε να έχει. Ο Ηρώδης το συνοψίζει : «Δεν πρέπει να κοιτάζει κανείς ούτε τα πράγματα ούτε τους ανθρώπους. Μόνο στους καθρέφτες πρέπει να κοιτάζει κανείς. Γιατί οι καθρέφτες μάς δείχνουν μόνο είδωλα... Είδωλα που δεν έχουν ούτε αίμα ούτε φαρμάκι...»

Ευνουχισμένες σχέσεις, ανικανοποίητοι και πληγωμένοι άνθρωποι, έτοιμοι να γίνουν οι δήμιοι του πιο αγαπημένου, αφού πρώτα έχουν εξολοθρεύσει τον ίδιο τους τον εαυτό. Η μονόπρακτη τραγωδία του Όσκαρ Ουάιλντ, που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και απαγορεύτηκε στην πουριτανική Αγγλία του 19ου αιώνα είναι το σκοτεινό ποίημα για τη σαρωτική δύναμη του ανεκπλήρωτου πόθου που μπορεί να γεννήσει τέρατα.

Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ