Κριτική για την παράσταση "Το αμάρτημα της μητρός μου"

Από την θεατρολόγο Μαρινέλλα Φρουζάκη

Το Αμάρτημα της μητρός μου, του Γεωργίου Βιζυηνού, η παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη που καθήλωσε πάνω από 15.000 θεατές, με τον Θεμιστοκλή Καρποδίνη και την Αγάπη Μανουρά ,κατόπιν της κατανυκτικής συμμετοχής του κοινού από την πρώτη χρονιά παραστάσεων το 2013 σε όλη την Ελλάδα, το 2014 στο «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης», αργότερα στο Θέατρο Θησείον και έκτοτε σε διαρκή περιοδεία, συνεχίζεται και φέτος για έκτη χρονιά στον Πολυχώρο Vault.
«To Aμάρτημα της Μητρός μου», εκδόθηκε για πρώτη φορά στα γαλλικά, μεταφρασμένο από τον August de Quex de Saint Hilaire. Την έκδοση ανέλαβε ο Δημήτριος Βικέλας, ο οποίος γνωρίζοντας τον Βιζυηνό το 1882 στο Παρίσι, ενθουσιάστηκε με τον πρωτότυπο, συναρπαστικό ρεαλισμό της γραφής του. Με το έργο αυτό, ο Βιζυηνός αποκαλύπτει την πιο βαθιά του πληγή, όταν σε πολύ μικρή ηλικία ακούει μια νύχτα τη Μητέρα του, να παρακαλεί μέσα στην εκκλησία το θεό να πάρει εκείνον, στη θέση της βαριά ασθενούς αδελφής του.

Οι πρωταγωνιστές του έργου (ο Βιζυηνός με την Μητέρα του), έχουν όλα τα στοιχεία των αρχετυπικών ηρώων που εμπλέκονται σε ένα τραγικό συμβάν από τη μοίρα. Έτσι η αφήγηση αποκτά τη δομή ενός αρχαίου δράματος, εμπλουτισμένου με τα πρώιμα ψυχαναλυτικά στοιχεία που αφομοίωσε ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Γοτίγγη της Γερμανίας και ενσωμάτωσε δημιουργικά στο έργο του.

Το αυτοβιογραφικό έργο ξεκινάει με τον μικρό Γιωργή να παρακολουθεί με αγωνία τις απεγνωσμένες και στο τέλος μάταιες προσπάθειες της Μητέρας του, να σώσει από το θάνατο το άρρωστο δεκάχρονό της κορίτσι. Ακολούθως το βάρος της απώλειας της Ανιώς ωθεί τη Μητέρα σε δυο αλλεπάλληλες υιοθεσίες κοριτσιών, που γίνονται η αιτία να παραμεληθούν τα άλλα τρία ορφανά από πατέρα αγόρια της, και να στερηθούν των φροντίδων της. Ύστερα από χρόνια, επιστρέφοντας από τις σπουδές του στη Γερμανία ο μεσαίος της γιός, ο ίδιος ο συγγραφέας, μαθαίνει έκπληκτος από τη μητέρα του, το τραγικό μυστικό της.

Ως έργο ευρέως γνωστό, πολυπαιγμένο αλλά και αγαπητό από το κοινό, δεν είναι εύκολο να γίνει αντικείμενο νέων, πραγματικά καινοτόμων αναγνώσεων, ειδικά όταν έχει να ανταγωνιστεί ένα εξαιρετικό ανέβασμα, αυτό του Ηλία Λογοθέτη, το οποίο παιζόταν επί 10 συναπτά έτη, με μεγάλη επιτυχία. Ωστόσο, έχοντας απολαύσει πέρυσι στο θέατρο Βράχων το εξίσου εξαιρετικό, κυριολεκτικά σαν κέντημα, «Το μόνον της ζωής του ταξίδιον» του Βιζυηνού, και πάλι σε δραματουργική επεξεργασία του Δ. Αβδελιώτη, δεν είχα καμία αμφιβολία για το αποτέλεσμα…

Με εκθαμβωτική, λοιπόν, ακρίβεια και δύναμη, τεχνουργήθηκε άλλη μια εξαιρετική σκηνική εκδοχή του θαυμάσιου αυτού έργου, με διδασκαλία ερμηνείας, σκηνική όψη, δραματουργική επεξεργασία και σκηνοθετική προσέγγιση του Δήμου Αβδελιώτη, του «μετρ του λόγου», θα τολμούσα να τον χαρακτηρίσω, μιας που κύριο στοιχείο της δραματουργικής και σκηνοθετικής του προσέγγισης, είναι ο λόγος, το βασικότερο ίσως εργαλείο του ηθοποιού. Ακόμη και οι αναπνοές των ηθοποιών, απόλυτα ελεγχόμενες και απόλυτα τεταμένες, σαν χορδές τόξου, πλαισίωναν και διέστιζαν σε καίρια σημεία το έργο. Το σώμα των ηθοποιών, ως φυσική μηχανή παραγωγής ενέργειας, διαδραμάτιζε εξίσου κεντρικό ρόλο με το κείμενο.

Η επί σκηνής έκλυση ενέργειας αποκτά πρωτοφανείς διαστάσεις, διαποτίζοντας κάθε στιγμή της παράστασης και ζωογονώντας ένα δραματικό κείμενο που εκ πρώτης όψεως φαντάζει στατικό. Με όχημα, λοιπόν, ένα εξαιρετικό κείμενο, και πολύτιμο αρωγό τον χαρακτηριστικό λόγο του Βιζυηνού, ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μας το άρωμα της εποχής και όλος ο πλούτος συναισθημάτων που βίωσε και θέλησε να μας μεταφέρει ο συγγραφέας. Γερό άσσο επίσης αποτέλεσαν οι έξοχες και πυκνές ερμηνείες των Θεμιστοκλή Καρποδίνη και Αγάπης Μανουρά, δύο μορφές οικείες και απόλυτα συμβατές με το ρόλο. Με θεαματική υποκριτική ευστροφία ανέδειξαν στο έπακρο τη δυναμική των ελάχιστων σκηνικών αντικειμένων.

Οι διακριτικές μουσικές επιλογές του Βαγγέλη Γιαννάκη φώτισαν με δεινότητα όλες τις πτυχές του έργου, ενδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο την ατμοσφαιρική προσέγγιση του σκηνοθέτη. Καθοριστικό στοιχείο ταυτότητας και επίκεντρο του σκηνικού χώρου, το γραφείο του συγγραφέα. Αυτό το πρώτο σκηνικό σήμα που υποδεχόταν τους θεατές κατά την είσοδό τους στο θέατρο, σηματοδοτούσε ταυτόχρονα μια απουσία: την απουσία της κόρης, της μάνας, της κοινωνίας, της μητρότητας, και όλου αυτού του συναισθηματικού κόσμου που αυτή αντιπροσωπεύει, απουσία την οποία υποδήλωναν, με μιαν έξοχη στη λιτότητά τους μετωνυμία, τα πενιχρά υλικά κατάλοιπά τους, μερικές κόλλες χαρτιού.

Το δεύτερο σκηνικό σήμα, η σιωπηρή είσοδος της μάνας, συμπύκνωνε με λαμπρή λιτότητα το ιδεολογικό κέντρο βάρους του δράματος αλλά και της παράστασης: τον πάσχοντα άλλο, που υπόκειται στην κοινή ανθρώπινη μοίρα. Με εκπληκτικό έλεγχο εκφραστικών μέσων, ακαταμάχητο μαγνητισμό και έξοχη πλαστικότητα, προστίθεται στη σκηνή η μορφή της αέναης μάνας, κραδαίνοντας τα αδειανά της χέρια προς ένα αιώνιο και αόρατο βρέφος, κόβοντάς μας την ανάσα, πριν ακόμη εκφράσει έστω και μία λέξη.

Τα σημεία της απαρχής και της εσχατιάς της ανθρώπινης ζωής καθίστανται καθόλα ευανάγνωστα, παρά την πανθομολογούμενη σφοδρότητα του έργου. Στον τελικό μονόλογό της, όπου αποκαλύπτει το βαρύ της μυστικό, μεταφέροντάς μας το τεράστιο αυτό φορτίο, μετατρέπεται σε πυκνωτή και αγωγό του ηλεκτρικού φορτίου της παράστασης, διαχέοντάς κι εξακτινώνοντάς το στους θεατές. Η ακριβής, υπόρρητα ρυθμική και εν μέτρω στεντόρεια εκφορά της κατόρθωσε να σαρκώσει την άναρθρη και χαώδη εμπειρία της κοινωνικής και ατομικής της συντριβής.

Εξίσου, ασφαλώς και ο Θεμιστοκλής Καρποδίνης, χαρτογραφεί τον μαρασμό του κεντρικού αφηγητή, με εξαιρετικές ευστοχίες και πολλές στιγμές κορύφωσης, μέσα από μια καίρια και καταιγιστική ερμηνεία, με πολλές δυνατές ψυχογραφικές διακυμάνσεις, αφήνοντάς μας με έναν αιχμηρό απόηχο ανθρώπινου και αβάσταχτου και καθόλα προσωποποιημένου πόνου.

Εν τέλει, αυτή η θεατρική μεταφορά αποτελεί ένα πολύτροπο τέχνημα, μια εύκρατη σύζευξη θεατρικής μεθόδου και ερμηνευτικής μοναδικότητας, με την οποία θα πρέπει να αναμετρούνται πλέον όσοι επιχειρούν να προσεγγίσουν σκηνικά ή κριτικά το κορυφαίο αυτό έργο του Βιζυηνού.

Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ