Κριτική για την παράσταση "Το δέντρο του Οιδίποδα"

Από την θεατρολόγο Μαρινέλλα Φρουζάκη

Το Δέντρο του Οιδίποδα, το «αιμομικτικό» αυτό δέντρο, όπως αναφέρεται και στην ίδια την παράσταση, μας ταξιδεύει στις «ρίζες» του μύθου του γένους των Λαβδακιδών, συνοψίζοντας σε 2 περίπου ώρες την τριλογία του Σοφοκλή που προέρχεται από τον Θηβαϊκό κύκλο, «Οιδίπους Τύραννος», «Οιδίπους επί Κολωνώ» και «Αντιγόνη». Μολονότι τα «γεγονότα» της «Αντιγόνης» είναι μεταγενέστερα χρονολογικά από εκείνα των τραγωδιών για τον Οιδίποδα, η «Αντιγόνη» παρουσιάστηκε πριν από αυτές, πιθανότατα στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π. Χ.

Από πού λοιπόν προερχόταν η κατάρα που καταδίκασε τη δυναστεία των Λαβδακιδών σ' αυτό τον τραγικό χαμό; Μόνο ένα έργο μπορεί να μας δώσει κάποιες απαντήσεις , γιατί φωτίζει το μακρινό παρελθόν της οικογένειας. Πρόκειται για την τριλογία του Ευριπίδη "Οινόμαος", "Χρύσιππος" και "Φοίνισσες". Το πρώτο στοιχείο για την προέλευση της κατάρας που μας δίνουν οι "Φοίνισσες" είναι παραπλανητικό. Ο Λάιος, πατέρας του Οιδίποδα, παράκουσε τη θέληση των θεών που είχε εκφράσει επίσημα ο Απόλλωνας και μάλιστα τρεις φορές ότι δεν έπρεπε να αποκτήσει παιδί. Ωστόσο, η θέληση των θεών δεν είναι απόλυτα δεσποτική. Μια περισσότερο πειστική απάντηση για την προέλευση της κατάρας πρεόρχεται από την τραγωδία «Χρύσιππος» . Ο Λάιος δεν έπρεπε να αποκτήσει παιδί, γιατί είχε προκαλέσει άθελά του τον θάνατο του Χρύσιππου, γιου του Πέλοπα, όταν ερωτεύτηκε το νεαρό αγόρι (δεν αναφέρονται οι συνθήκες του θανάτου του παιδιού που ίσως συνέβη κατά τη διάρκεια της αρπαγής του). Ο Πέλοπας τον καταράσθηκε ζητώντας από τους θεούς να μην αποκτήσει γιους ή να πεθάνει εξαιτίας των γιων του. Πάντως η ερμηνεία του αφανισμού της δυναστείας εξαιτίας ενός λάθους του Λάιου παραμένει ανεπαρκής, καθώς για τους αρχαίους Έλληνες ένας ακούσιος φόνος αυτού του είδους ανανεώνει απλώς μια παλαιότερη κατάρα, δεν προξενεί όμως την καταστροφή ολόκληρης οικογένειας Μια ένδειξη υποδηλώνει ότι για να βρούμε την αληθινή αιτία της κατάρας πρέπει να εξετάσουμε τους προγόνους του Λάιου: ο πατέρας του Λάβδακος (χωλός) έχει ένα όνομα που προλέγει την αναπηρία του εγγονού του. Από αυτόν πήρε το όνομά της ολόκληρη η δυναστεία: Λαβδακίδες.

Ένα συμπέρασμα είναι βέβαιο: οι Αθηναίοι του 5ου αι. π.Χ. ενδιαφέρονταν για τον μύθο του Οιδίποδα (έξι τραγωδίες από τις 31 που σώθηκαν), αλλά αυτό που τους ενδιέφερε ήταν διαφορετικό απ' ό,τι μας εντυπωσιάζει σήμερα. Τα έργα αυτά παρουσιάζουν διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας του ήρωα (π.χ. άλλοτε επιζεί των γιων του και άλλοτε όχι), αλλά όλα συμφωνούν σε ένα σημείο, στον σημαντικό ρόλο της κατάρας που κληροδότησε ο πατέρας στους γιους του.

Στο Δέντρο του Οιδίποδα, λοιπόν, ξεκινάμε παρακολουθώντας τη ζωή του Κάδμου, μέσα από την εικαστική επιμέλεια της Βασιλικής Σύρμα και της ομάδας «Ιδέα», αλλά και την ζωντανή μουσική από τον Κώστα Γάκη σε πιάνο, κιθάρα και ξυλόφωνο, το οποίο μας παρέπεμπε σε μια άλλη, αθώα και παιδική εποχή με τον ήχο του. Εξαιρετική επίσης ήταν και η Νεφέλη Μαρκάτη με το βιολί της.
Η τεχνική της αιώρησης από τα υφάσματα αποτέλεσε ένα πολύ εντυπωσιακό στοιχείο, που εξυπηρετούσε διάφορους σκοπούς στη διάρκεια της παράστασης, κυρίως δίνοντας «σώμα» στη μεταφορά του «δέντρου», αλλά και διαμορφώνοντας αστραπιαία το δωμάτιο του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, και ακόμη περισσότερο δίνοντας σάρκα και μορφή στον απαγχονισμό της αιωρούμενης τραγικής μορφής της Ιοκάστης ωστόσο, από κάποιο σημείο, έγινε ένα στοιχείο μόνο εντυπωσιασμού.

Η ομάδα ενσωμάτωσε με επίσης μοναδικό τρόπο στοιχεία του βωβού κινηματογράφου και της comedia dell’ arte, με γρήγορες μεταμφιέσεις και χαρακτηριστική μουσική, καθώς επίσης και τη χρήση της κόκκινης μύτης διακωμωδώντας, όμως με τον πιο σεβαστό τρόπο, το «αιμομικτικό» δέντρο. Με απαράμιλλο τρόπο λειτούργησε επίσης και η φωνή του Κώστα Γάκη, τόσο κατά τη διάρκεια, όσο και κατά την έναρξη της , ενδυναμώνοντας την ατμόσφαιρα της πλήρους συσκότισης. Ερμηνευτικά, θα ξεχωρίσω την ερμηνεία της Μαρίας Αργυρίδου, ως μια εξαιρετική Ιοκάστη, που μας μετέφερε απόλυτα τον εσωτερικό κραδασμό της ηρωίδας, όπως επίσης και τον εσωτερικό παλμό της Ευρυδίκης. Ο Γιώργος Βουρδούμης- Μαυρογένης ήταν πολύ καλός, όπως και η Αθηνά Μουστάκα σε μια πολύ εκφραστική ερμηνεία της Αντιγόνης. Η ερμηνεία του Κώστα Μπιμπή, στο κωμικό μέρος, θεωρώ ήταν λίγο «προκατασκευασμένη», προσπαθώντας να επαναλάβει την μορφή – καρικατούρα της παραμάνας της Ιουλιέτας, η οποία ήταν πράγματι ανυπέρβλητη, ωστόσο, η επανάληψή της, δεν ήταν και τόσο επιτυχημένη. Οι κρεμάστρες με τα κοστούμια στο τέλος του έργου παρέπεμπαν αρμονικά στα άδεια πλέον «κουφάρια» των ηρώων, και η χρήση του νερού ως στοιχείο «κάθαρσις» όπως και το χώμα που βρισκόταν διαρκώς στη σκηνή, και ως στοιχείο της σκηνής αλλά και ως σκηνικό αντικείμενο. Η σκηνή κατά τα άλλα ήταν λιτή, θα ήθελα ωστόσο να υπήρχε κάτι στο πίσω μέρος. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε να κάνουμε για άλλη μια φορά με μία ακόμη πολύ καλή προσπάθεια της ομάδας Ιδέα.

Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ