Η μηχανή του Τούρινγκ

Καλούτσικη παράσταση με ενδιαφέρον θέμα. Μέχρι τα μισά περίπου δεν έχει πολύ ρυθμό. Μετά και ειδικά στο τέλος είναι απολαυστική με τον πρωταγωνιστή να δίνει μια πραγματικά εξαιρετική ερμηνεία. Μπράβο και στον σκηνοθέτη για την σκηνή του φλερτ/επαφής. Πολύ δυνατή και παραστατική.

Τρομερή ερμηνεία από τον κ.Αυγουστίδη.καθηλωτικος.
Μια παράσταση που αξίζει καποιος να δει.

Υπέροχος Ορφέας Αυγουστίδης! Εξαιρετική σκηνοθεσία

Από τη θεατρολόγο Ραφαέλα Χαμπίπη

Σε έναν κόσμο όπου το ανοίκειο εξομοιώνεται με τη νόρμα ή περιθωριοποιείται – και στις δύο περιπτώσεις με χρήση βίας, ο Άλαν Τούρινγκ εφηύρε μία μηχανή και καθόρισε την παγκόσμια ιστορία. Η κοινωνία, παρόλο που του χρωστούσε τη συνοχή της, επέλεξε για άλλη μία φορά τη λήθη.

Στο θέατρο Βασιλάκου σκηνοθετεί ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος τον Ορφέα Αυγουστίδη στο έργο του Μπενουά Σολέ και ένας δυναμικός μονόλογος εκτυλίσσεται στη σκηνή, γνωστοποιώντας τη βιογραφία του μαθηματικού Άλαν Τούρινγκ, του ανθρώπου που «έσπασε» τον κώδικα των Ναζί και «κέρδισε» τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για λογαριασμό μίας κοινωνίας χρηστών ηθών, όπως συχνά αναφέρεται και στην παράσταση. Το 1954 ο Τούρινγκ, εσώκλειστος στο διαμέρισμά του – το οποίο αναπαριστά με εξαίρετη ιστορική και κοινωνιολογική ακρίβεια το λεπτομερές σκηνικό της Όλγας Μπρούμα - ακροβατεί μεταξύ παραλογισμού και διαύγειας. Η διττότητα του σκηνικού έγκειται στη σταδιακή ακαταστασία που προκύπτει με τα αντικείμενα να εμφανίζονται, να μετακινούνται και να χρησιμεύουν στην αταξία που λειτουργεί καταλυτικά στο χώρο αλλά πάντα δέσποζε στο μεγαλοφυή νου του Τούρινγκ. Ο ίδιος βρίσκεται στο σπίτι του αλλά ταυτόχρονα και μέσα το μυαλό του, σε έναν κόσμο όπου είναι προγραμματισμένος, ως άλλη μηχανή, διαφορετικά, ανοίκεια ως προς τη λογική του τρομακτικού «έξω». Καθώς ανακαλεί κομβικά γεγονότα που τον καθόρισαν, βρίσκεται σε σύνδεση με τον εαυτό του και απόλυτη ηρεμία, μονάχα μέσα στη δική του πραγματικότητα, μακριά από τις ανεπιθύμητες καταστάσεις και ανθρώπους. Το επερχόμενο τέλος και οι μικρές βίαιες υπενθυμίσεις του ρεαλισμού αποδίδονται αποτελεσματικά από του φωτισμούς του Νίκου Βλασόπουλου και τη μουσική της Μαρίζας Ρίζου. Εν τέλει η τάξη και η νομιμότητα εισβάλλουν στο νου, στην καριέρα, στο σπίτι και τέλος στο σώμα του, στερώντας του την αυτοδιάθεση και την ελευθερία. Ειρωνικά, ο ίδιος πάλεψε με την επιστήμη του για συναφείς έννοιες, που συχνά χρησιμοποιούνται ως μέσα προπαγάνδισης και αφύπνισης ηρωικών συναισθημάτων.

Το σκηνικό γεγονός κλείνει με μία παράκληση να εκτιμηθεί το κληροδότημα του Τούρινγκ. Το 1950, τέσσερα χρόνια πριν το τέλος, σε ένα άρθρο του ο μαθηματικός διερωτάται για την τεχνητή νοημοσύνη. Σήμερα η ΑΙ δεν αποτελεί προϊόν κινδυνολογίας ή επιστημονικής φαντασίας αν και μέχρι τις αρχές του αιώνα η pop culture χαιρόταν να αναπαράγει τη θεματική. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η ταινία Metropolis (1927), η αναφορά των Queen σε αυτή με το τραγούδι Radio Ga Ga (1984) αλλά και μία ατάκα στη σειρά FRIENDS, όπου ο Ρος διαβάζει σε ένα άρθρο πως αν αποθηκεύσουμε όλες τις σκέψεις και μνήμες μας σε έναν υπολογιστή θα μπορούμε να ζούμε αιωνίως μέσα από αυτόν (1999). Στην παράσταση ο Άλαν Τούριγκ, καθώς θυμάται και πριν δώσει το τέλος δαγκώνοντας το μήλο, καταγράφει σε ένα μαγνητόφωνο τις τελευταίες εξελίξεις της ζωής του παράλληλα με συλλογισμούς του πάνω σε αυτήν. Σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη έχει μεν απλουστεύσει την καθημερινότητα και αποτελεί μέσο για μεγαλύτερα επιστημονικά επιτεύγματα, ταυτόχρονα δε ανοίγει συζητήσεις ως προ την ηθική που θα έπρεπε να τη διέπει και αν είναι δυνατόν κάτι τέτοιο. Mε ζητήματα της ηθικής στην AI καταπιάνονται επιστήμες της πληροφορικής, της βιολογίας, της νομικής και της φιλοσοφίας στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου – η ίδια η οντολογία ενυπάρχει ως έννοια παράλληλα στην πληροφορική και στη φιλοσοφία. Εξαιρετικό ενδιαφέρον λοιπόν έχει μία απλή θεωρητική υπόθεση. Αν η τεχνητή νοημοσύνη, χρησιμοποιείται από μία εταιρεία με σκοπό να επιλέγεται ο ικανότερος υποψήφιος για μία θέση ή ο υπάλληλος του μήνα, η αντικειμενικότητα είναι μάλλον αδιαμφισβήτητη. Βέβαια η μηχανή πέρα από την απόδοση σε νούμερα δε θα μπορέσει να υπολογίσει αστάθμητους παράγοντες, συναισθηματικής, ανθρώπινης ειρωνικά, φύσης όπως το πένθος ή η κατάθλιψη. Το ενδιαφέρον όμως έγκειται στην περίπτωση του ικανότερο υποψηφίου. Μία εταιρεία θα προγραμματίσει τη μηχανή να προσμετρήσει κριτήρια με βάση το βιογραφικό και της ανάγκες της παραγωγής. Αν όμως το όραμα του Τούρινγκ είχε υλοποιηθεί στη δική του εποχή; Αν η μηχανή είχε προγραμματιστεί να προσμετρά και ορισμένα κοινωνικά κριτήρια για την επιλογή ενός υποψηφίου; Τότε σίγουρα λόγω της σεξουαλικής του ταυτότητας, ο Άλαν Τούρινγκ, θα είχε αποκλειστεί από την ίδια του τη εφεύρεση.

Κεντρικό τμήμα της παράστασης η αμφισημία του κόκκινου μήλου, το οποίο πρωταγωνιστεί. Ο μύθος με τα πανίσχυρα σύμβολά του ξεδιπλώνεται διακριτικά. Η παρουσία του συμβόλου σχεδόν αφηγείται την επί σκηνής ιστορία προοικονομώντας το τέλος της ανά τακτά διαστήματα. Το σύμβολο δεν αποχωρίζεται τον Τούιρινγκ, είναι διαρκώς στο χέρι του, αγκιστρωμένο με επιμονή. Ακόμα και όταν εκείνος το αφήνει, ο ξεφλουδίζει με το μαχαίρι, το καταβροχθίζει, το σύμβολο επανεμφανίζεται καθοδηγώντας τα γεγονότα προς τη λύση – λήξη τους. Η ταύτιση με τον ήρωα του μύθου, στην προκειμένη με τη Χιονάτη, είναι η προσπάθεια διεξόδου από τον ένα, τον ρεαλιστικό κόσμο και η φυγή προς μία μυθοπλασία με από μηχανής πρίγκιπες. Η θεατρική ετεροτοπία του παραμυθιού – που επανέρχεται διαρκώς - τελικά δε λειτουργεί ως καταφύγιο αλλά ως φυλακή, όπως και το ίδιο το σπίτι του Άλαν.

Η σκηνοθετική ματιά του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου δεν ακολουθεί μία παραδοσιακή γραμμική αφήγηση, ούτε καταφεύγει σε ένα λιτό μονόλογο με αρχή μέση και τέλος. Αντίθετα, αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο το κείμενο – πρώτη ύλη μεταφρασμένη γειωμένα και εύπεπτα από τον Αντώνη Γαλέο και δημιουργεί μία παράσταση που κεντροβαρεί και δίνει ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων γύρω από έναν μόνο ηθοποιό. Αρνείται να ακολουθήσει πεπατημένες εξιστόρησης γεγονότων στη σκιά κουραστικών, βαρύγδουπων αφηγήσεων και παρουσιάζει με συγκινητική ευαισθησία και κατανόηση μία παράσταση ζωντανή και διαφωτιστική.

Τεχνικά, η ώριμη ερμηνεία του Ορφέα Αυγουστίδη αλλά και η αφοπλιστική κινησιολογική του δεινότητα αποκαλύπτουν μία σεβαστή προσπάθεια εσωτερικής ερμηνείας, η οποία προσεκτικά και επιτυχώς αποφεύγει μιμήσεις καρικατούρας στην προσέγγιση των άλλων αναφερόμενων χαρακτήρων αλλά και της ψυχικής εξάντλησης του ήρωα – ευτυχώς δεν προβαίνει σε φαρσική αναπαράσταση της τρέλας - ενώ φανερώνει και μία επιμελή θεωρητική μελέτη του πραγματικού ήρωα και των καιρών που τον ανέδειξαν αλλά και καταδίκασαν.

Η μηχανή του Τούρινγκ είναι μία σκηνική αναφορά για αρχή στη ζωή και το έργο του Άλαν Τούρινγκ και ταυτόχρονα στην κουλτούρα μίας τοξικής νόρμας που καταστέλλει και αφομοιώνει κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση οτιδήποτε δε μιμείται τυφλά και δεν ψιττακίζει άκριτα. Μίας κουλτούρας που αρνείται την ευαισθησία και το όραμα και εμμένει στην πατροπαράδοτη αρρενωπότητα που τείνει να καταβροχθίζει ακόμα και την πιο μικρή υπόνοια ελπίδας και προόδου. Ακόμη και αν παραδόξως αυτή, προέρχεται από τα σπλάχνα της.