Μεταμόρφωση

Η «Μεταμόρφωση», σε παραγωγή του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών και με την υποστήριξη του Πολιτιστικού Τσέχικου Κέντρου Αθήνας, παίρνει μέρος στο εκτενές πολιτιστικό αφιέρωμα για την επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Franz Kafka, που οργανώνεται με την συμμετοχή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Ινστιτούτο Γκαίτε, της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών και άλλων φορέων.

Το έργο

Ένα πρωινό, ένας υπάλληλος μετά από δέκα χρόνια συνεχούς επανάληψης του ίδιου, σταθερού, καθημερινού προγράμματος, ξαφνικά, αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι του και να επαναλάβει τις ίδιες παγιωμένες κινήσεις. Ο κόσμος γύρω του γίνεται εχθρικός και ο ίδιος γίνεται εχθρός του κόσμου, ένα παράσιτο. Ο Πατέρας και η Μάνα, η Αδελφή, ο Προϊστάμενος, όλοι όσοι μέχρι εκείνη τη στιγμή τον είχαν ως πρότυπο, ξαφνικά γίνονται εχθροί· και αυτός, αδυνατώντας να ανταπεξέλθει στη ρουτίνα και τους ρόλους που όλοι του έχουν επιβάλλει, γίνεται εχθρός τους. Η εναντίωση όμως αυτή δεν εκδηλώνεται με επαναστατικά μανιφέστα και φανταχτερές δηλώσεις.

Ο Κάφκα δημιουργεί στη Μεταμόρφωση ένα πεδίο παθητικής αντίστασης. Η ίδια η απραξία διαλύει ό,τι έχει απομείνει όρθιο σε ένα σαθρό πεδίο επίφασης και προσποιητής κανονικότητας. Και αυτό δεν το πράττει από τη σκοπιά του στρατευμένου καλλιτέχνη, που έχει έτοιμες απαντήσεις για κάθε πρόβλημα. Το κάνει από τη σκοπιά του ανθρώπου που δυσφορεί και εξοργίζεται με τη ζωή έτσι όπως αυτή του επιβλήθηκε. Μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα κοινωνικό πεδίο, όπου όσοι συνεχίζουν να ονειρεύονται μια διαφορετική ζωή καταρρέουν,  ανατινάζοντας με την αρνητική δύναμη της ακινησίας και της απραξίας τους τα θεμέλια της ίδιας της καθημερινότητας. Ο κώδικας της υπακοής διαλύεται από αυτούς που αδυνατούν πλέον να υπακούσουν στις επιβεβλημένες και προγραμματισμένες συμπεριφορές, αυτούς που πλέον δεν μπορούν να συνεχίσουν να κάνουν όσα όλοι «πρέπει» να κάνουμε.

Ο Φραντς Κάφκα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα του 20ού αιώνα. Κλεισμένος στον εαυτό του μελέτησε όλους τους πιθανούς εαυτούς, αποκομμένος από τον κόσμο, κατανόησε τον κόσμο πιο βαθιά από τους συγγραφείς της εποχής του, κρυμμένος από τα μάτια των ανθρώπων κοίταξε όλους τους ανθρώπους στα μάτια. Ο Κάφκα παρατηρητής της κατάρρευσης, σεναριογράφος για σιωπές και νευρώσεις, εχθρός του ολοκληρωτικού πνεύματος, φωτογράφος ενός ψυχορραγήματος, ανατόμος της εξουσίας, στέκεται από την πλευρά των απόκληρων αυτού του κόσμου, αυτών που τους στερήθηκε το παρόν και το μόνο που τους απομένει είναι η νοσταλγία του παρελθόντος και η ελπίδα που κρύβεται σε ένα μακρινό μέλλον. Ο μόνος τρόπος να απελευθερωθούμε είναι να μεταμορφωθούμε. Ο Κάφκα αρνείται να παραδοθεί, τολμά να κοιτάξει το παρόν σαν μια παγίδα και να μας αποδείξει πως ό,τι μοιάζει καθαρό και υγιές στον κόσμο μας είναι άρρωστο και βρώμικο και οι λύσεις που μας δόθηκαν για τα προβλήματά μας είναι ένα δίχτυ, μια αόρατη φυλακή που περιπλέκεται γύρω μας. Η ίδια η ζωή,  που παρασιτεί εναντίον μας, μετατρέπει όλους αυτούς που προσπαθούν να αντισταθούν και να θεραπεύσουν τις πληγές σε πληγωμένα παράσιτα αυτού του κόσμου, αρνητές της κυρίαρχης τάξης, καταστροφείς της κανονικότητας, τερατικές κακοφωνίες. Ο Κάφκα μας καλεί να χτίσουμε ξανά τον κόσμο που καταρρέει μέσα μας. Για να ξεκινήσουμε όμως αυτό το έργο, πρέπει πρώτα να μεταμορφωθούμε.

Σκηνοθετικό σημείωμα

Συνεχίζοντας με το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών την έρευνα στο θέατρο «in yer face» της Σάρα Κέιν (4.48 Psychosis) και της Ρεμπέκα Πρίτσαρντ (Yard Gal), τη μελέτη πάνω στο ιερό Μπαλινέζικο θέατρο, τα κείμενα του Αντονέν Αρτώ, του Ζαν Ζενέ, του Δημήτρη Δημητριάδη, επιλέγουμε να φέρουμε στο προσκήνιο ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του 20ού αιώνα, τη ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του Φραντς Κάφκα. Με αυτό τον τρόπο, δίνουμε στο κοινό την ευκαιρία να έρθει αντιμέτωπο με το «ριζικό κακό», την επαναληπτική και αδιαμφισβήτητη υπακοή στις καταστροφικές νόρμες και τον τρόπο που αυτές αναπαράγουν έναν κόσμο φρικτό, μια μηχανή καταστροφής.

Επαναληπτικές κινήσεις και γρήγορες προβολές από εικόνες της καθημερινότητας, παγωμένα πρόσωπα, ακίνητα αντικείμενα, παγωμένες στιγμές, μικρές λεπτομέρειες, κοντινή εστίαση, κινηματογραφική γλώσσα, γρήγορες στροβοσκοπικές βιντεοπροβολές, επιληπτικές κρίσεις, ένα καρουσέλ από αλλοιωμένες αναμνήσεις, ιερός τρόμος, θέατρο για θεατές με κλειστά μάτια. Ένα σκηνικό σουπρεματιστικό, αφηρημένο, αποσπασματικό, όπου τα αντικείμενα και τα πρόσωπα μοιάζουν να ανατινάζονται και την ίδια στιγμή να μένουν ακίνητα σαν μια παλιά φθαρμένη φωτογραφία μιας μεγάλης έκρηξης. Μια θεατρική πράξη εξπρεσιονιστική αλλά όχι εκδηλωτική, ένα πολύ βαθύ συναίσθημα που καταπνίγεται, μηχανισμοί της νεύρωσης που καμία μορφή ψυχανάλυσης δεν μπορεί να κατανοήσει. Συμπαθητικές, τρυφερές, μοναχικές τραγωδίες, οι εποχές που αλλάζουν και όμως όλα μένουν ίδια για πάντα· έως την στιγμή της εσωτερικής έκρηξης, έως τη Μεταμόρφωση.

+ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ [Πειραματικών Τεχνών]

Το +Ινστιτούτο [Πειραματικών Τεχνών] (Τhe Institute for Experimental Arts) είναι μια πλατφόρμα δημιουργικής έκφρασης και έρευνας στα πεδία του θεάτρου, της εικαστικής performance, των multi media εγκαταστάσεων, της ποιητικής επιτέλεσης και της θεωρίας της Τέχνης. Ιδρύθηκε το 2008 και ανάμεσα σε πολλές άλλες δράσεις έχει παρουσιάσει στο θεατρόφιλο ελληνικό και κυπριακό κοινό τέσσερις παραστάσεις σε σκηνοθεσία Τάσου Σαγρή. Το 2011 “ΟΙ ΔΟΥΛΕΣ” του Ζαν Ζενέ ούρλιαξαν “Να Μην Ζήσουμε σαν Δούλοι”, το 2012 με το έργο “ΠΕΘΑΙΝΩ ΣΑΝ ΧΩΡΑ” του Δημήτρη Δημητριάδη έγινε μια λεπτομερής καταγραφή της διάλυσης μιας κοινωνίας. Από το 2013 έως το 2015, η παράσταση “ΨΥΧΩΣΗ” (4.48 Psychosis) της Σάρα Κέιν μελέτησε την κατάρρευση του υποκειμένου στο σύγχρονο κόσμο. Το 2017-2018 η παράσταση “ΝΥΧΤΑ!” (Υard Gal) της Ρεμπέκα Πρίτσαρντ εξερεύνησε την βία, τα αδιέξοδα και τις ελπίδες των νέων ανθρώπων σήμερα.

Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ του Φραντς Κάφκα έρχεται να αποκαλύψει τα ερείπια της ζωής που κρύβονται μέσα μας, να μας προειδοποιήσει ότι σε αυτό τον κόσμο, όποιος δεν μπορεί να υπακούσει στις διαταγές μεταμορφώνεται ξαφνικά σε παράσιτο.

Video art: Άλκηστις Καφετζή, Kipseli Film Coop, Void Optical Art Laboratory, Μίλτος Αρβανιτάκης
Κατασκευή Μάσκας: Κοραλία Κρικελλή
Φωτογραφίες: Γιώργος Νικολαΐδης, Κώστας Τσιρώνης, Τάκης Βεκόπουλος