PRÖTÖŞELIDA

Από τη θεατρολόγο Μαρία Μαρή

Με ενιαίο προβληματισμό μια ομάδα νέων ανθρώπων, η ομάδα της Baumstrasse παρουσιάζει ένα νέο έργο που μας φέρνει αντιμέτωπους με τα ερωτήματα που γέννησε η καταστροφή του 1922. Οι παραστάσεις τους πάντα έχουν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, μια διαφορετική και θα έλεγα ανατρεπτική προσέγγιση. Το όνομά τους εξάλλου Baumstrasse που σημαίνει «Δρόμος με δέντρα», παραπέμπει σε ένα άλλο παραμυθένιο επίπεδο. Πόσο καθαρόαιμος είναι κάποιος; Πόσο μόνο, ας πούμε, ελληνικό αίμα τρέχει στις φλέβες του; Η καθαροαιμία δε μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες ρατσιστικές αντιδράσεις και σε σφαγές;

Οι ηθοποιοί- performers επιχείρησαν να εξετάσουν τον Μικρασιατικό πόλεμο, τα παιχνίδια και τα συμφέροντα που σαν τίμημα είχαν ανθρώπινες ζωές. Είναι πάντα το ίδιο πλαίσιο. Τόσο καιρό μετά η ίδια πάντα μανία του ανθρώπου δημιουργεί πάντα νέους κρατήρες πολέμου. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24η Φεβρουαρίου 2022 αποτελεί μια απειλή για την έναρξη του 3ου Παγκοσμίου Πολέμου. Ένας «περιορισμένος» πόλεμος μπορεί να ορίσει τις εξελίξεις σε όλη την Ευρώπη, σε όλον τον κόσμο.

Κανένας πόλεμος δεν περιορίζεται σε έναν ελεγχόμενο τόπο. Έτσι και ο Μικρασιατικός, ξεκίνησε με το όραμα του Βενιζέλου για τη Μεγάλη Ιδέα και το συνέχισε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος με τις απώλειες που τελικά ήταν φρικτές για τον ελληνικό πληθυσμό των παραλίων, ενώ η Ελλάδα βρέθηκε στη δύσκολη θέση να μην μπορεί να διαχειριστεί τους δικούς της πρόσφυγες.

Η ομάδα έκανε μεγάλη έρευνα για να κατανοήσει και να μπορέσει να αποδώσει τα γεγονότα όπως τα παρουσίαζαν τα πρωτοσέλιδα της εποχής. Τέσσερις ηθοποιοί σε μια μυστική επετειακή τελετή καθισμένοι σε ένα τραπέζι. Στο κέντρο χώρος προβολής. Στο τραπέζι οι εφημερίδες, τα laptop τους και τα κινητά τους. Διαβάζουν τα πρωτοσέλιδα του Ελληνικού, Τουρκικού και Κυπριακού Τύπου από το 1922 μέχρι σήμερα και έρχονται αντιμέτωποι με τα ερωτήματα που γέννησε η μικρασιατική καταστροφή. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης παρουσιάζει το πάνελ όσων μιλήσουν όπως μια αιματολόγος, ιστορικός του μέλλοντος η Θεανώ Μεταξά, ο Σπύρος Αγγελόπουλος δαρβινιστής, performer, τον χαρακτηρίζει με μια συγκεκριμένη αναφορά λόγου, η Ιωάννα Νασιοπούλου, ηθοποιός, συντονίστρια του Ο. Η. Ε, ιππότης της τέχνης με άπειρα προσόντα, ο Ηλίας Βογιατζιδάκης, χορευτής, ανθρωπολόγος και όλοι αυτοί θα προβληματιστούν για το πως οδηγηθήκαμε στην Μικρασιατική Καταστροφή.

Ο εθνικός διχασμός που είχε καλλιεργηθεί από την ισχυρή σύγκρουση του Ελευθέριου Βενιζέλου με τον βασιλιά Κωνσταντίνο το 1915 οδήγησε στην Μικρασιατική Καταστροφή. Καθοριστικό σημείο στην εξέλιξη των γεγονότων ήταν οι εκλογές του 1920 όταν η παράταξη του Ελ. Βενιζέλου ηττήθηκε από τον αντιβενιζελικό συνασπισμό, παρά το γεγονός ότι εκείνος είχε διπλασιάσει την ελληνική επικράτεια κάνοντας την Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Αυτό οδήγησε στην εγκατάλειψη της Ελλάδας από τις μεγάλες δυνάμεις και στη Μικρασιατική καταστροφή. Οι ηθοποιοί παρομοίασαν την Ελλάδα με μια άλλη Μπλανς Ντυμπουά, «που πάντα βασίζεται στην καλοσύνη των άλλων».

Τα πράγματα οδηγήθηκαν στη σφαγή. Πέρα από ηρωισμούς και πατριωτισμούς, ο πόλεμος έχει το δικό του ενιαίο πρόσωπο. Η κορύφωση αλλά και ο επίλογος του Εθνικού Διχασμού είναι η δίκη των έξι και η εκτέλεσή τους στο Γουδί.

Η ζωγράφος Θάλεια Φλωρά-Καραβία με το ταλέντο της απαθανάτισε σκηνές κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων, αφού ακολούθησε τον Ελληνικό Στρατό στις εκστρατείες του, ως ανταποκρίτρια της εφημερίδας « Εφημερίς» που εξέδιδε ο σύζυγός της, και απεικόνισε πάμπολλα πολεμικά στιγμιότυπα σε σχέδια με κάρβουνο, κιμωλία και παστέλ. Ακολούθησε επίσης τον Ελληνικό Στρατό στην Μικρά Ασία (1918–1922).
Οι αδελφές Δεσποτοπούλου, η Νεφέλη, η Γεωργία και η Ιωάννα Δεσποτοπούλου διατηρούσαν έναν σύνδεσμο «Η αδελφή του στρατιώτη» μέσα από τον οποίο διατηρούσαν αλληλογραφία με πάνω από 200 αξιωματικούς και στρατιώτες από το μέτωπο της Μικράς Ασίας, αλλά και της Μακεδονίας και της Θράκης. Οι κοπέλες έγιναν παραλήπτριες 2.500 και πλέον επιστολών, μέσα από τις οποίες προβάλει μια διαφορετική όψη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Τόποι και γεγονότα, μάχες και πρόσωπα, οι εναλλαγές της ηρωικής έξαρσης και της απελπισίας, αλλά και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις ανασυντίθενται μέσα από ένα ψηφιδωτό προσωπικών μαρτυριών, η κάθε μια με το δικό τους τόνο και ξεχωριστό ύφος. Το πλούσιο αυτό αρχείο «μας φανερώνει το έπος και τα πάθη μιας ολόκληρης γενιάς» κατά τον Φώντα Λάδη.

Οι ηθοποιοί μπαίνουν στους ρόλους και αφηγούνται ή ακόμα αποδίδουν με κίνηση τα γεγονότα.

Ποιος είναι ο ρόλος του Τύπου; Πώς παρουσιάστηκαν τα γεγονότα; Με τι σκοπό; Ποια συμφέροντα υπηρετούσαν; Πώς αντιμετωπίζονται οι πρόσφυγες; Πώς αντιμετωπίζουν οι εφημερίδες τον πόλεμο, την καταστροφή, τον ξεριζωμό, την εκδίωξη και την εγκατάσταση των προσφύγων; Πόσοι πρόσφυγες απορροφήθηκαν και πόσοι ήταν οι άνθρωποι που θυσιάστηκαν, αφέθηκαν να σφαγιαστούν από τους Τούρκους; Ποιες οι αναφορές στο συμβάν μέσα στα χρόνια;

Αυτοκτονίες στρατιωτών στο μικρασιατικό μέτωπο αποσιωπήθηκαν όπως αυτή του ποιητή Μανή (πραγματικό όνομα: Βασίλης Καζινιέρης). Ήταν ο τελευταίος δημιουργός της χρυσής εποχής της ελληνικής σάτιρας. Το ανατρεπτικό, αντισυμβατικό του πνεύμα ίσως και η εβραϊκή του καταγωγή έπαιξαν αναμφίβολα ρόλο στην αποσιώπηση του θανάτου του. Αυτοκτόνησε κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία (και κατά την πρώτη υποχώρηση), στην οποία συμμετείχε ως στρατιωτικός γιατρός. Ο Μανής αποδόμησε πλήρως τη Μεγάλη Ιδέα, μέσα από το βασικό έργο του, τον «Ψευτοπόλεμο του 1897» που έγραψε πριν κλείσει τα 25. Δεν είναι απλώς «μικρός Σουρής», όπως τον έλεγαν μόλις πρωτοβγήκε, είναι μάλλον σημαντικότερος, καθώς ο Σουρής δεν έφτασε ποτέ να παραβιάσει τις κόκκινες γραμμές που παραβίασε ο Μανής. Ο Μανής σατίρισε ευθέως βασιλική οικογένεια, Εκκλησία, πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής, ωστόσο ήταν και καταγραφέας της καθημερινότητας, με λόγο έντονα κοινωνικό.

Πώς να μην το έκανε αφού όλοι αντιλήφθηκαν ότι όποιος δεν έγινε πρόσφυγας, σκοτώθηκε. Ο Γούναρης ήθελε να κυριεύσει την Τουρκία, Όσο μεγάλωνε η Μεγάλη Ελλάδα, τόσο μίκραινε η Ελλάδα.

Η αυτοκρατορία των όπλων δεν έχει ποτέ κανέναν ενδοιασμό. Ο Τύπος έρχεται να υποδαυλίσει πολλές φορές τον διχασμό και μοιραία να οδηγήσει τα πράγματα σε έναν πόλεμο. Κανείς δεν ασχολείται με τις ανθρώπινες ζωές. Όλοι υπηρετούν στρατηγικά σχέδια Παπούλας, Χατζηανέστης, Κορομηλάς, που για ένα μεγαλόπνοο εθνικό πλάνο θυσιάζουν αθώους ανθρώπους.

Οι τέσσερις performers σε live σύνδεση με την Ιστορία δημιουργούν ένα κολλάζ γεγονότων και προσωπικοτήτων, οι ίδιοι εμψυχώνουν κάποιες από αυτές τις προσωπικότητες της πολιτικής, της επιστήμης και της τέχνης, για να φτάσουν στον πυρήνα των γεγονότων.

Οι Ηλίας Βογιατζηδάκης, Θεανώ Μεταξά, Ιωάννα Νασιοπούλου υπογράφουν τη δραματουργία και τη σκηνοθεσία, ενώ μοιράζονται τη σκηνή με τον Σπύρο Αγγελόπουλο. Πρόκειται για μια ομαδική εργασία, μια δημιουργία βασισμένη φανερά στη συνεργασία. Η αναφορά στα γεγονότα γίνεται με θεατρικό τρόπο, με κίνηση, με χαρακτηριστικούς επιτονισμούς, μέσα σε σκηνικά και κοστούμια με ανατολίτικο χρώμα. Σύμβουλοι δραματουργίας είναι οι Μάρθα Φριντζήλα και η Στέλλα Παπακωνσταντίνου. Το ηχητικό τοπίο είναι του Βασίλη Μαντζούκη, ο σκηνικός χώρος και η εικαστική παρέμβαση είναι του Σπύρου Αγγελόπουλου.

Μια ενδιαφέρουσα παράσταση με ωραίες ερμηνείες και μεγάλη εμπεριστατωμένη έρευνα !