Επιμέλεια Συνέντευξης: Κωνσταντίνος Πλατής
Συναντήσαμε τον συγγραφέα Γιάννη Σκαραγκά σε ένα κενό από την περιοδεία του στις ΗΠΑ και την Αυστραλία με την παράσταση «Η κυρά της Ρω». Μας μίλησε για τα μαθήματα δημιουργικής γραφής που θα κάνει την άνοιξη στον Ιανό, την πρόσφατη συλλογή των αμερικανικών του διηγημάτων αλλά και το καινούργιο του μυθιστόρημα που κυκλοφορεί στην Ελλάδα τον Απρίλιο με τον τίτλο «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο».
Διαδάσκεις τρεις εκπαιδευτικούς κύκλους στον ΙΑΝΟ: πεζογραφία, σενάριο και θέατρο. Διαφέρουν οι μαθητές σου στις κατηγορίες αυτές;
Διαφέρει ο τρόπος που δουλεύουν. Είναι τελείως διαφορετική η αφήγηση στο σενάριο για παράδειγμα από το μυθιστόρημα. Είναι άλλη η λειτουργία της πρότασης από εκείνη της εικόνας, αλλά και στις δύο περιπτώσεις προτεραιότητα έχει το βάρος και η πυκνότητα του λόγου και της επινόησης. Οι περισσότεροι μαθητές μου έχουν ένα κοινό, είτε είναι προχωρημένοι είτε αρχάριοι. Έρχονται σε μένα όχι για να διαμορφώσουν άποψη αλλά για να αναπτύξουν τεχνικές και εργαλεία, και είναι διατεθειμένοι να δοκιμαστούν και να παρασυρθούν σε κάτι που στο τέλος τους συγκινεί και τους βοηθά να εξελιχθούν.
Έχεις αγαπημένο μάθημα στον ΙΑΝΟ;
Όχι, δεν θα μπορούσα. Τα μαθήματα δημιουργικής γραφής που κάνω, συνδέονται με τις επαγγελματικές ιδιότητες και την εμπειρία μου τα τελευταία είκοσι χρόνια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχω το προνόμιο να αντλώ έντονα συναισθήματα και επιτυχίες και ως μυθιστοριογράφος, αλλά και ως θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος, και είμαι ευγνώμων γι' αυτό. Αγαπώ εξίσου και τις τρεις κατηγορίες, και ως δημιουργός αλλά και ως δάσκαλος.
Ένα από τα μαθήματά σου είναι εξ αποστάσεως και απευθύνεται σε μαθητές σε όλη την Ελλάδα. Γιατί διάλεξες το Σενάριο για αυτό το μάθημα;
Καταρχάς επειδή το σενάριο περιλαμβάνει θέματα δομής, ανάπτυξης και δραματουργίας που συναντάς και στις δύο άλλες φόρμες. Συμπυκνώνει δηλαδή την τεχνική σε κάθε μορφή μυθοπλασίας. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι οργανώθηκε πιο εύκολα και ολοκληρωμένα σε μορφή e-learning. Το μάθημα βασίζεται σε βίντεο, σημειώσεις και εργασίες. Μπορεί δηλαδή οποιοσδήποτε να δουλέψει και να ανταποκριθεί με επιτυχία από οποιοδήποτε μέρος, χωρίς να χάνει το παραμικρό από ένα αντίστοιχο μάθημα στην αίθουσα.
Το πρώτο σου μυθιστόρημα (Επιφάνεια) που μεταφέρθηκε και στην τηλεόραση, ήταν ένα ανατρεπτικό, ψυχολογικό θρίλερ. Είκοσι χρόνια μετά επιστρέφεις στο νουάρ. Σημαίνει κάτι;
Αγαπώ το ψυχολογικό νουάρ, είτε είναι αστυνομικό είτε θρίλερ—και το αγαπώ περισσότερο όταν συνοδεύεται από πολυεπίπεδους, σύμπλοκους και απελπισμένους ήρωες. Είναι ένα καλό περιβάλλον για να εξερευνήσεις το κατακάθι του ανθρώπινου χαρακτήρα, τα θαυμαστά και τα απωθητικά του χαρακτηριστικά. Όσες απαιτήσεις έχω από μία καλή πλοκή, άλλες τόσες έχω και από τους χαρακτήρες που την υποκινούν και την ολοκληρώνουν. Το καινούργιο μου μυθιστόρημα από τις εκδόσεις Κριτική έχει τον τίτλο «Πριν κοιμηθείς με τον Διάβολο», και είναι ένα ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα με φόντο την αρχή του κινηματογράφου και το ρεμπέτικο στην οικονομική κρίση της Ελλάδας του '30.
Η τελευταία σου συλλογή διηγημάτων «The Lady of Ro: Stories» περιλαμβάνει δουλειές σου που δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά (πέρα από το μεταφρασμένο κείμενο της Κυράς της Ρω). Έχεις επίσης αμετάφραστη δουλειά στην Ελβετία. Δεν σε ενδιαφέρει να μπορούν οι αναγνώστες στην Ελλάδα να διαβάζουν τη δουλειά σου από άλλη γλώσσα;
Η συλλογή αυτή περιλαμβάνει κάποια από τα διηγήματά μου την τελευταία δεκαετία στις ΗΠΑ. Είναι πολύ αγαπημένες μου δουλειές που εκτιμήθηκαν και βραβεύτηκαν σε μια από τις χώρες στις οποίες δουλεύω. Δεν έχω κάποιο παράπονο. Έχω αποδεχτεί εδώ και πολλά χρόνια ότι είναι μια αναπόφευκτη συνέπεια του να δουλεύεις σε διαφορετικές χώρες συγχρόνως.
Η παράσταση της Κυράς της Ρω ξεκίνησε την αμερικανική της περιοδεία σε ένα διάσημο θέατρο στο Λος Άντζελες, το Center for the Art of Performance του UCLA. Ποια ήταν η εμπειρία σου από μια τέτοια διοργάνωση;
Αυτό που έχω μάθει από τις δουλειές μου στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια, είναι η ικανότητα να χαίρομαι. Το ταλέντο και η επιτυχία αποκτούν βαρύτητα, όταν σου ανοίγουν μια επόμενη πόρτα— και αυτό θέλει πολλή δουλειά και πειθαρχία. Υπάρχει όμως μια στιγμή, όταν πλέον πραγματοποιείται ο στόχος και το όνειρο, που οφείλεις στον εαυτό σου να μπορείς να τα απολαύσεις. Χωρίς αυτή τη βαθιά, ακατέργαστη χαρά δεν αντέχεται τόση πειθαρχία.
Ποιο είναι το πιο παράξενο πράγμα που σου λένε οι μαθητές σου;
Η βεβαιότητά τους ότι κανείς δεν καταφέρνει τίποτα χωρίς να ανήκει σε κλίκες και κυκλώματα. Πιστεύουν αυτά που πίστευα κι εγώ όταν ήμουν πιτσιρικάς, και τους κάνει κακό όπως έκανε και σε μένα. Η επιτάχυνση ξεκινά, όταν απαλλαγείς από αυτά τα φαντάσματα. Κανένας ταλαντούχος άνθρωπος δεν εξαφανίστηκε από τον φθόνο και τον κομπλεξισμό όσων θέλουν να τον μειώσουν. Δυσκολεύεσαι, καθυστερείς, πληγώνεσαι, αλλά ποτέ δεν χάνεσαι. Αυτό προσπαθώ να τους δώσω να καταλάβουν. Η τέχνη μας δεν είναι η άποψη του κάθε συνδικάλα της διανόησης, αλλά η εμβάθυνση και το αποτέλεσμα της δουλειάς μας. Κανένας αυτόκλητος τιμητής δεν θα μας στερήσει τη δύναμη να ωριμάζουμε μέσα από το ταλέντο μας. Θα σου κλείσει την πόρτα μια εφημερίδα, ένας παραγωγός ή ένας εκδότης, και θα σου την ανοίξει κάποιος άλλος. Το θέμα είναι η δική μας ακεραιότητα, το πόσο βελτιωνόμαστε και εξελισσόμαστε—πόσο εξασκείς και ακονίζεις τα εργαλεία σου, πόσο αντιλαμβάνεσαι τις αλλαγές των καιρών και της τέχνης. Και στην τελική όταν μας πνίγουν οι παρέες των άλλων, καλό είναι να φτιάχνουμε τις δικές μας.
Δεν υπάρχουν δηλαδή κλίκες και κυκλώματα;
Μετά από τόσα χρόνια οικονομικής κρίσης, οι χώροι αυτοί είναι τόσο κατακερματισμένοι και εξαντλημένοι από την μεταξύ τους ανθρωποφαγία, που είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς. Οι καρέκλες εξουσίας που χάθηκαν, έβαλαν μυαλό σε διάφορες καρικατούρες πνευματικότητας, που πίστεψαν ότι τις είχαν παντρευτεί. Πέρασε η εποχή που μόνο οι ευνοούμενοι είχαν ευκαιρίες. Τώρα πια υπάρχουν πολλοί ευνοούμενοι, αλλά ελάχιστες ευκαιρίες. Το μόνο που απέμεινε, είναι μια τρύπα μυρμηγκιών, που όσο και να παριστάνουν τους ερημίτες, ξέρουν ότι είναι ευάλωτοι στην ίδια ξεραΐλα. Αυτό κάνει τις διαμάχες τους πιο βιτριολικές αλλά και πιο ασήμαντες. Κανείς πια δεν μπορεί να μπει εμπόδιο στον δρόμο μας γιατί απλούστατα χάσαμε όλοι τον δρόμο. Είναι η εποχή του αυτοσχεδιασμού: πρέπει να επινοείς διαρκώς τον εαυτό σου και το δημιουργικό του μέτρο.
Πρόσφατα άρχισε πάλι να εκπέμπει το Mega, από το οποίο ξεκίνησες ως σεναριογράφος το 2001. Τι αισθάνεσαι;
Προτού στοχοποιηθεί τόσο παράλογα το Mega, έπασχε από την εμπάθεια και την έπαρση ορισμένων συντελεστών, οι οποίοι ήταν μειοψηφία μεν, αλλά του έκαναν ζημιά. Πιστεύω ότι η τελευταία δεκαετία μας ωρίμασε όλους. Εύχομαι αυτή τη φορά το Mega να κάνει τη μεγάλη διαφορά, που τόσο πολύ έχει ανάγκη η ελληνική τηλεόραση.
