Επιμέλεια συνέντευξης: Κωνσταντίνος Πλατής
Η ενσωμάτωση του έρωτα μέσα στο έργο είναι ο τρόπος του Παπαδιαμάντη να μιλήσει για ζητήματα όπως αυτό της ξενιτιάς;
Ο ερωτικός Παπαδιαμάντης κυριαρχεί και στο αριστουργηματικό διήγημα του «Ο Αμερικάνος». Φαίνεται ίσως παράδοξο που ο «καλοφορεμένος και ανοιχτοπρόσωπος» κεντρικός ήρωας, ο Τζον Στόθισον ή Γιάννης Μοθωνιός, ο Αμερικάνος του διηγήματος επιστρέφει στο γενέθλιο τόπο του την Σκιάθο μετά από 25 χρόνια ξενιτιάς και ενώ είναι πλέον αποκαταστημένος Έλληνας μετανάστης με πολλά δολάρια έχει καταλήξει να τριγυρνά παραμονές Χριστουγέννων ως «ανέστιος και πλάνης» στα σοκάκια και στο λιμάνι μιας μικρής πολίχνης.
Η ξενιτειά και η μοναξιά, η αποξένωση από τον συνάνθρωπο παρουσιάζονται ως σύμβολα της απώλειας της επαφής με την εσώτερη ουσία μας, με τον ίδιο τον εαυτό μας. Ο Παπαδιαμάντης φτάνει με απλά λόγια στα βάθη της ψυχής του ήρωα. Ο επανακάμψας μετανάστης έχει καταφέρει να πλουτίσει ωστόσο είναι μόνος και έρημος. Ο Παπαδιαμάντης με αριστοτεχνικό τρόπο ενδυναμώνει την πλήρη αυτοσυνείδηση στους ήρωες του. Είναι πραγματικά σπαρακτική η στιγμή που ο ήρωας βρίσκεται στα χαλάσματα του πατρικού του. Το ταξίδι του Αμερικάνου μπορεί να εννοηθεί και ως ταξίδι συμβολικό, προς τον εαυτό μας, προς τη βαθύτερη ουσία μας. Άραγε αυτός, ο ανέστιος και από χρόνια περιπλανώμενος, σαν κολασμένος που ζητεί τη λύτρωση, θα καταφέρει να επαναπατρισθεί;
Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο συγγραφέας με το αίσιο τέλος της λύτρωσης του ήρωα του. Μόνον η αγάπη, που εδώ φέρει το σχήμα του εξιδανικευμένου έρωτα, καθαγιασμένου από την πολύχρονη αναμονή, μπορεί να υπερβεί κάθε εμπόδιο, να καταλύσει την ετερότητα και να οδηγήσει στον πραγματικό επαναπατρισμό του απόντος. Αυτός που δεν καταλαβαίνει καλά την ελληνική γλώσσα, καταλαβαίνει τί λέει ἡ γερόντισσα μητέρα της παλαιάς αρραβωνιαστικιάς του «μᾶλλον ἐξ ἐπιπνοίας καὶ συνειδήσεως». Τα κινήματα της ψυχής καταλύουν την ετερότητα. Το διήγημα είναι ένα παιχνίδι λεπτών αποχρώσεων αλλά και ισχυρών δονήσεων όπου τα αισθήματα εκτινάσσονται από το ναδίρ στο ζενίθ.
Ποιο είναι το στοιχείο αυτό που δίνει τη δυνατότητα στο σκηνοθέτη να μεταφέρει τα έργα του Παπαδιαμάντη στο θέατρο;
Το κυρίαρχο στοιχείο για την θεατροποιήση του Παπαδιαμάντη είναι φυσικά η ιδιαίτερη γλώσσα του Σκιαθίτη συγγραφέα. Η πλαστικότητα του πρωτότυπου κειμένου μας ταξιδεύει σε μέρη, χρόνους, σε ιδιώματα και στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του. Επειδή ακριβώς επικρατεί αυτή η απαστράπτουσα γλώσσα απαιτείται λιτότητα στα σκηνικά μέσα ώστε να επικεντρώνεται ο θεατής στα νοήματα και στις υπέροχες αισθήσεις του παπαδιαμαντικού κειμένου.
Η παράσταση είναι κατανοητή σε μαθητές που δεν έχουν την επαφή με την καθαρεύουσα,, που χρησιμοποιεί ως βάση ο Παπαδιαμάντης;
Είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους μαθητές να εκτιμήσουν τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας και να γνωρίσουν τον μέγιστο Έλληνα λογοτέχνη μας. Ακόμα και αν μερικές λέξεις δεν είναι άμεσα κατανοητές τα πάντα αποκαλύπτονται από τα συμφραζόμενα. Επιπλέον η αφήγηση γίνεται στην παπαδιαμαντική καθαρεύουσα, αλλά οι διάλογοι είναι ως επί των πλείστων στην δημοτική και στην σκιαθίτικη ντοπιολαλιά.
Τι παραπάνω μπορεί να προσφέρει η παράσταση στον Έλληνα θεατή που βλέπει καθημερινά δίπλα τους σύγχρονους μετανάστες;
Ο Παπαδιαμάντης έγραψε αυτό το διήγημα το 1891 ως φόρο τιμής για τους πάνω από 400.000 Έλληνες, που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην εποχή του και που αποτελούσαν το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα. Αμέτρητοι ήταν οι νέοι που μπροστά στην αμείλικτη φτώχεια και την επιτακτική ανάγκη εγκατέλειψαν σπίτι, γονείς, αγαπημένες, αποφασίζοντας τη βουτιά στο άγνωστο: Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία – το όνομα που έπαιρνε ανάλογα με την περίσταση ο τελικός προορισμός, η ονειρεμένη «γη της Επαγγελίας». Θα μπορούσε φυσικά να είναι και η ιστορία κάθε μετανάστη. Ίδια κι απαράλλαχτη με αμέτρητα προσωπικά και οικογενειακά δράματα, που γνώρισε η Ελλάδα εκείνης της εποχής, αλλά και κάθε εποχής. Ο «Αμερικάνος» του Παπαδιαμάντη δεν είναι παρά ο μετανάστης απανταχού της γης.
Η παράσταση παίζεται για όγδοη χρονιά. Έχετε νοιώσει κούραση κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών ή θα θέλατε να συνεχίσετε;
Όχι, κούραση δεν υπάρχει καθόλου και ειδικά με αυτήν την παράσταση που ευλογήθηκε να έχει αυτήν την υπέροχη απήχηση και αγάπη του κοινού σε όλη την Ελλάδα εδώ και 8 χρόνια. Ομολογώ ότι ήταν ένα προσωπικό στοίχημα και χαίρομαι πραγματικά που κερδήθηκε και με το παραπάνω. Μετά από πάνω από 400 παραστάσεις νομίζω ότι ήρθε πλέον το τέλος του Αμερικάνου. Αυτές είναι και οι τελευταίες μας παραστάσεις. Και είναι υπέροχο που ο κύκλος κλείνει σε ένα θέατρο του Μεταξουργείου (Από Μηχανής Θεάτρου από όπου ξεκίνησε εκείνον τον Δεκέμβριο του 2009 (θέατρο Άλεκτον). Ας μου επιτραπεί εδώ να ευχαριστήσω θερμά όλες και όλους ως συνταξίδεψαν με τον Αμερικάνο και κυρίως τους 50.000 θεατές και πάνω που τον αγάπησαν. Στο επανειδείν με άλλα…
Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ
