Πολύνα Γκιωνάκη : « Στο θέατρο δουλεύεις με την ψυχή »
Συναντήσαμε την Πολύνα Γκιωνάκη, συγγραφέα και ηθοποιό της παράστασης «Έγκλημα
Λάθους» σε σκηνοθεσία Γιώργου Χριστοδούλου, που παίζεται στο θέατρο Βικτώρια στο
κέντρο της Αθήνας. Κεντρικός πυρήνας της συζήτησής μας ήταν η ζωή και ο θάνατος της
μεγάλης ερμηνεύτριας του ελληνικού θεάτρου Ελένης Παπαδάκη, η οποία δολοφονήθηκε απότην πολιτοφυλακή, κατά τα Δεκεμβριανά. Γύρω από αυτήν την επαίσχυντη δολοφονία, που είχε σοκάρει την ελληνική κοινωνία της εποχής, αλλά και γύρω από την ιδιάζουσα
προσωπικότητα της πρωταγωνίστριας του Εθνικού Θεάτρου την περίοδο 1932-44, η
συγγραφέας Πολύνα Γκιωνάκη, δημιούργησε ένα έργο που φωτίζει πτυχές της μεγάλης
τραγωδού, τόσο από την προσωπική της ζωή, όσο και από τα γεγονότα που αναφέρονται
μέσα στο κείμενο. Η αναζήτηση της αλήθειας γύρω από το ποια ήταν η Ελένη Παπαδάκη,
έρχεται ξανά στο προσκήνιο και δικαίως κατά τη γνώμη μας. Αν και έχουν περάσει τόσα
χρόνια, και η ιστορία έχει γραφτεί και επισήμως, με την απόδοση ευθυνών για τη δολοφονία της και την επίσημη συγγνώμη του γ.γ. του ΚΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη, το έργο «Έγκλημα Λάθους» στο θέατρο Βικτώρια σε σκηνοθεσία Γιώργου Χριστοδούλου δίνει στους θεατές, πολλά από τα κομμάτια του παζλ για τον τρόπο, που για μια ακόμα φορά η διαφορετικότητα ενός ανθρώπου, τον οδήγησε στον θάνατο. Θέμα διαχρονικό, ευαίσθητο και τίμιο, ως προς την αποκατάσταση του ονόματος, όχι μόνο της Ελένης Παπαδάκη αλλά και όσων χάθηκαν γιατί δεν «ταίριαζαν» με τον ρου της εποχής ή με τους όμοιούς τους.
Κυρία Γκιωνάκη, πόσα καιρό δουλεύατε το έργο « Έγκλημα Λάθους» για την μεγάλη πρωταγωνίστρια του ελληνικού θεάτρου Ελένη Παπαδάκη;
Θα σας πω. Πρέπει να είναι στο μυαλό μου από το 2012. Ήθελα να γράψω ένα έργο για την Ελένη Παπαδάκη, αλλά επειδή ήθελε πάρα πολύ διάβασμα όλη αυτή η ιστορία, δεν
προλάβαινα γιατί έκανα συνέχεια θέατρο παραστάσεις, και το φοβόμουνα κιόλας. Επειδή
είναι πολιτικό το θέμα. Φοβόμουνα μη κάνω λάθος. Μετά ήρθε ο Covid και ο εγκλεισμός.
Σταματάμε το θέατρο, σταματάμε τα πάντα και είμαι κλεισμένη μέσα στο σπίτι .Κάθε μέρα
διαβάζω και τίποτα άλλο. Αφού έχω διαβάσει πάρα πολύ, αφήνω ένα κενό, τα σκέφτομαι όλα μέσα στο μυαλό μου και σιγά σιγά αρχίζω να γράφω. Θα σας πω ότι έγραψα το έργο και τέσσερις φορές και πέντε… Την πρώτη φορά το έγραψα να μιλάει εκείνη, σαν μονόλογος. Μετά το έγραψα με δύο άτομα, μετά με οχτώ άτομα. Μετά κατέληξα στην τελευταία πια μορφή του.
Ασχοληθήκατε πολύ καιρό με την συλλογή και την μελέτη των ντοκουμέντων, γύρω από τη ζωή της Ελένης Παπαδάκη. Μιλήστε μας γι΄ αυτήν.
Ασχολήθηκα πάρα πολύ με την προσωπικότητα της Παπαδάκη , γιατί σε μια τόσο δύσκολη
και επικίνδυνη εποχή, μια τόσο μορφωμένη γυναίκα ήταν αφελής. Γιατί υπήρχε αυτή η
αφέλεια, να μην καταλαβαίνει πόσο επικίνδυνο ήταν αυτό που έκανε; Κατέληξα ότι δεν
μπορούσε να το καταλάβει γιατί το μόνο πράγμα που είχε στο μυαλό της ήταν το θέατρο. Η
πολιτική και όλα τα άλλα ήταν σε δεύτερο πλάνο. Ήταν πολύ ρομαντική, διάβαζε ποίηση
πολύ, και αυτό που λέω και μέσα στο έργο, «ίσως να ζούσα σε άλλο κόσμο».
Στο έργο που παρακολουθήσαμε έχετε τρία πρόσωπα. Πώς έγινε τελικά η επιλογή;
Ναι, έτσι είναι. Η Αιμιλία Καραβία, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος, στο
συγκρότημα Λαμπράκη και κολλητή της Ελένη Παπαδάκη. Θεώρησα ότι μέσα από την Αιμιλία έπρεπε να βγει η ζωή της, μέσα από μία δημοσιογράφο. Πίστευα ότι θα είχε ενδιαφέρον και ο ρόλος του δήμιου, γιατί είναι ο άνθρωπος που τη σκότωσε, πώς ένιωσε αυτός. Κατάλαβε τι έκανε; Γιατί το έκανε; Τι προσωπικότητες ήταν αυτοί οι άνθρωποι, που μπορούσαν με ένα τσεκούρι να σκοτώνουν κόσμο;
Η δημοσιογράφος Αιμιλία Καραβία, που ερμηνεύει η Λίζυ Ξανθοπούλου, αφηγήτρια στην αρχή, μ΄ αυτήν ξεδιπλώνεται η ιστορία μέσα στην παράσταση, αντιλαμβανόμαστε ότι ήταν και ο άνθρωπος που συναισθηματικά συνδεόταν στη ζωή της.
Η Αιμιλία Καραβία ήταν στο στενό της περιβάλλον. Φημολογείται ότι είχε σχέση με τη Μαρίκα Κοτοπούλη και όταν γνώρισε την Παπαδάκη, το λέω και μέσα στο έργο, είναι λόγια που είπε η Αιμιλία Καραβία, «Πρόδωσα την Κοτοπούλη και συνδέθηκα με την Ελένη». Δεν έχουμε κανένα στοιχείο που να ομολογεί ότι αυτές οι δύο γυναίκες υπήρξαν ζευγάρι. Ήταν σίγουρα δικό της άνθρωπος . Μπορεί να ήταν ένας πνευματικός έρωτας, ένας πλατωνικός έρωτας. Το σίγουρο είναι ότι πορεύθηκαν μαζί. Από τότε που την γνώρισε η Αιμιλία Καραβία, άλλαξε σπίτι και έμεινε ακριβώς δίπλα στην Ελένη, τις χώριζε μία πόρτα. Πόσο πιο κοντά; Ήταν από πάνω. Έμενε η μητέρα της, ο αδελφός της και η γυναίκα του αδελφού της, δίπλα η Αιμιλία και στον άλλον όροφο η Ελένη. Έμενε μόνη της γιατί ήθελε να συγκεντρώνεται να διαβάζει. Άρα το στενό της περιβάλλον ήταν αυτοί οι άνθρωποι.
Μέσα από τις πτυχές της ζωής της και τη συμπεριφορά της, γιατί αυτή έχει καταγραφεί, η στάση ζωής της φαίνεται ξεκάθαρα στην παράσταση. Πιστεύετε ότι ήταν προκλητική αυτή η συμπεριφορά για την εποχή της και τις πολιτικές συγκυρίες που ζούσε;
Ναι. Η Ελένη Παπαδάκη ήταν δεξιά από οικογενειακή παράδοση. Δεν ήταν κομμουνίστρια
αλλά αγαπούσε τον κόσμο, αγαπούσε τους ανθρώπους, άσχετα με τα πολιτικά τους πιστεύω. Όταν έγινε ο πόλεμος και όταν κυνηγήθηκαν οι κομμουνιστές, βοήθησε πάρα πολύ κόσμο.Αυτά είναι καταγεγραμμένα στην ιστορία. Και τα ονόματα των προσώπων που έσωσε, όπως και οι επιστολές πολλών και επωνύμων της εποχής, που της έγραφαν γράμματα να την ευχαριστήσουν ή να της ζητήσουν. Πολλά γράμματα τα έστελναν και στην Αιμιλία, να την επηρεάσει. Παράδειγμα η Λιλίκα η Νάκου, λέω τώρα ένα όνομα. Υπάρχουν αυτά τα γράμματα. Είναι μία καλλιτέχνης και άνθρωπος. Δεν καταλάβαινε η Παπαδάκη ότι δεν έπρεπε να μιλάει με τον πρωθυπουργό, τον Ράλλη. Ο κατοχικός πρωθυπουργός ήταν οικογενειακός φίλος του πατέρα της. Ήταν προκλητική, ναι. Δεν καταλάβαινε. Δεν καταλάβαινε ότι ήταν προκλητική.
Είχε μεγαλώσει μ έναν τρόπο. Όταν ήταν παιδάκι η Παπαδάκη, πήγαινε σπίτι της ο Ράλλης.
Όταν πέρασαν τα χρόνια και έγινε εκείνος πρωθυπουργός και πρόεδρος του θεάτρου του
Εθνικού, ήταν λογικό να μιλάνε, ήταν λογικό να την θαυμάζει. Ειπώθηκε ότι είχε σχέση με τον Ράλλη. Ο Ράλλης είχε μια γυναίκα νεότερή του κατά σαράντα χρόνια, η οποία δεν ήταν
Ελληνίδα και ήταν πανέμορφη. Δεν είχε σχέση η Παπαδάκη με τον Ράλλη. Το έχω ψάξει
πάρα πολύ. Όχι μόνο από τα γραπτά. Το έψαξα τόσο πολύ, που βρήκα τον κατάλληλο
άνθρωπο. Έχει γράψει ένα βιβλίο για την Παπαδάκη ο αείμνηστος Δημοσθένης Κούκουνας.
Τον έψαξα, τον βρήκα, μου μίλησε. Γνώριζε τον αδελφό της και είχε πολλά στοιχεία, γνώριζε και την Αιμιλία την Καραβία πάρα πολύ καλά. Μου είπε πολλά πράγματα και πράγματα που δεν έχουν γραφτεί πουθενά. Αυτά που δεν έχουν γραφτεί, δεν τα μεταχειρίστηκα, αλλά με βοήθησαν πάρα πολύ για να καταλάβω την προσωπικότητά της.
Όντας και εσείς η ίδια ηθοποιός , πόσο εύκολη ήταν η αποστασιοποίησή σας από την προσωπικότητα της Ελένης Παπαδάκη;
Μέσα στην παράσταση δεν λέω μόνο τα θετικά της .Υπήρχαν στιγμές που είχαν οι
πρωταγωνίστριες κάποιες υστερίες, κάποιες φωνές, κάποια ξεσπάσματα. Είχε και τις στιγμές της, τις βεντετίστικες. Και δεν γινόταν να μην τις έχει. Το επάγγελμα του ηθοποιού είναι πάρα πολύ δύσκολο. Μεταμορφώνεσαι σε ένα άλλο άνθρωπο και μόλις τελειώνει η παράσταση επανέρχεσαι στον εαυτόν σου. Δουλεύει η ψυχή σου, δεν δουλεύεις σωματικά, δουλεύεις με την ψυχή. Οι περισσότεροι ηθοποιοί, σπουδαίοι μεγάλοι ηθοποιοί , που ερμηνεύουν σπουδαίους ρόλους το παθαίνουν αυτό.
Δουλεύατε χρόνια τη ζωή και τη δολοφονία αυτής της τεράστιας ηθοποιού. Το
προσωπικό κίνητρο για τη δημιουργία αυτού του έργου, που δίνετε την ευκαιρία στον κόσμο να γνωρίσει την προσωπικότητά της , σ όλες τις πτυχές, ποιο ήταν για εσάς;
Το συγγνώμη για τη δολοφονία της Ελένης Παπαδάκη, το είπε ο Ζαχαριάδης όταν είπε
«Ζητώ συγγνώμη, ήταν λάθος του κόμματος». Το είπε. Το βαθύτερο κίνητρο για μένα είναι
ότι υπήρξε μια πολύ μεγάλη ηθοποιός, η οποία δεν έμεινε στην μνήμη των ανθρώπων όπως
της άξιζε να μείνει. Ειπώθηκαν πάρα πολλά μετά. Μέχρι και πρόσφατα έγινε ιστορία από το
Σωματείο για να μην ονομαστεί η αίθουσα, η μικρή του Θεάτρου του Εθνικού, Ελένη
Παπαδάκη. Δηλαδή το μένος υπάρχει ακόμα και σήμερα. Και ήθελα να αποκαταστήσω τη
μνήμη της, να τη θυμάται ο κόσμος, όπως της άξιζε. Γι’ αυτό και στο φινάλε του έργου λέω «Να θυμάστε από μένα μόνο το Θέατρο».
Η παράσταση λοιπόν μια κατάθεση υπερασπίσεως .
Την Ελένη Παπαδάκη την υπερασπίζομαι. Την έχω αγαπήσει πάρα πολύ. Όλο αυτό που
συνέβη τότε στην Παπαδάκη, με διαφορετικό τρόπο, γίνεται και σήμερα. Τι εννοώ; Ο φθόνος των συναδέλφων υπάρχει και σήμερα. Ο φθόνος των συναδέλφων της, την έφτασε στο σημείο να την δολοφονήσουν οι Κομμουνιστές. Εκείνοι την διέγραψαν από το Σωματείο, συνάδελφος την κατέδωσε, πού βρισκόταν εκείνη τη στιγμή και συνάδελφος, πριν την εκτελέσουν, βρέθηκε στην πολιτοφυλακή.
Ποιο ήταν το κίνητρό τους;
Ο φθόνος του επαγγέλματος που υπάρχει και σήμερα.
Ας μιλήσουμε για την παράσταση « Έγκλημα Λάθους» Ως θεατές εισπράττουμε ότι
πρόκειται για μία εξαιρετικά προσεγμένη δουλειά.
Πρέπει να σας πω ότι ό,τι όλο αυτό που εισπράττουμε , το πόσο προσεγμένη είναι η
παράσταση οφείλεται καταρχάς στον σκηνοθέτη μας τον Γιώργο Χριστοδούλου. Ήταν μεγάλη τύχη να το σκηνοθετήσει ο Γιώργος ο Χριστοδούλου το έργο. Το αγάπησε, είναι
θεατράνθρωπος και πρόσεξε και την πιο μικρή λεπτομέρεια. Και ήμασταν όλοι υπάκουοι,
όπως οφείλουμε στον σκηνοθέτη, γιατί ο ηθοποιός μπορεί να ανέβει πολύ από έναν
σκηνοθέτη, μπορεί και να κατέβει πολύ από έναν σκηνοθέτη. Ο Γιώργος Χριστοδούλου μας
ανέβασε ψηλά πολύ την παράσταση.
Μιλήστε μας για τους συντελεστές αυτής της παράστασης.
Έχουμε πολύ ωραίο σκηνικό. Η Λύμπερτη Πολύζου, που είναι και ιστορικός τέχνης, έχει μία
ματιά πολύ σωστή. Τα κοστούμια έκανε η Ειρήνη Χρόνη. Μουσική επιμέλεια ο Γιώργος Βολανάκης. Χορογραφίες ο Τάκης Λουκάτος.. Στα φώτα ο Σπύρος Κάρδαρης. Στο πιάνο η
Μαρία Κάτσαρη, που παίζει τις μουσικές της εποχής. Η μουσική πάνω στη σκηνή δίνει μια
ακόμα μεγαλύτερη αλήθεια στο έργο. Ταυτόχρονα είναι και ρόλος η παρουσία της. Είναι η
μητέρα της Παπαδάκη που καθόταν και έπαιζε στο πιάνο. Η Λίζυ Ξανθοπούλου ως Αιμιλία
Καραβία, υπηρέτησε σαν στρατιώτης το ρόλο και τις οδηγίες του σκηνοθέτη. «Τσαλακώθηκε» για να παίξει το ρόλο. Όταν φεύγουμε από το θέατρο, ο κόσμος δεν την αναγνωρίζει. Αυτό το θεωρώ μεγάλη επιτυχία. Να πούμε για τον δήμιο. Τον ερμηνεύει ο Λευτέρης Παπανικολάου Γκιωνάκης . Και ο ίδιος υπάκουσε τον σκηνοθέτη και ερμήνευσε το ρόλο. Δεν είχε συναίσθημα κανένα ο δήμιος. Αυτό κατάφερε να το βγάλει.
Γιατί επιλέξατε το θέατρο Βικτώρια για την παρουσίαση του έργου σας;
Το θέατρο Βικτώρια επιλέγει πολύ τις παραστάσεις. Δεν παίζονται εκεί μέσα εκατό παραστάσεις, να χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Είναι θέατρο όπως ήταν τα
παλιά χρόνια το θέατρο, όπως το θυμόμαστε.
Είδαμε ανθρώπους στο κοινό που έκλαιγαν κατά τη διάρκεια της παράστασης. Το κοινό συνδέεται συναισθηματικά με τη σκηνή. Το δικό σας παρών πέρασε και κάτω. Πώς προσεγγίσατε την ερμηνεία της Ελένης Παπαδάκη;
Νομίζω ότι, αν μπορέσεις να δώσεις την αλήθεια σου, σ΄ ένα έργο τραγικό, τότε θα βγει και η συγκίνηση. Να βγει όμως η αλήθεια απ’ αυτό. Θα σου πω για μένα. Εγώ δεν έχω τεχνική στο θέατρο. Βαδίζω με συναίσθημα πάντα. Με ρωτούν « πώς κλαις εκεί;». Δεν ξέρω. Δεν ξέρω να το πω, το πώς. Δεν έχω κάποια τεχνική για να το κάνω. Από την ώρα που βγαίνω στη σκηνή, μέχρι την ώρα που θα φύγω από τη σκηνή είμαι εκεί, στο έργο, στην Παπαδάκη.
Είναι μια δύσκολη διαδρομή η ερμηνεία της Παπαδάκη, όπως δύσκολη ήταν και η ζωή της.
Ο θάνατος της είναι η ντροπή του θεάτρου. Το πόσο σκληρά της φέρθηκαν οι άνθρωποι του θεάτρου . Είναι τραγικό να ονομάζεσαι ηθοποιός κα την ώρα που ερμηνεύει μια άλλη
ηθοποιός να λιποθυμάς στα ψεύτικα, για να της καταστρέψεις τη σκηνή της. Δεν μπορούσε
κανένας να δεχτεί, όχι το ότι έπινε καφέ με τον Ράλλη, για μένα αυτό ήταν το δεύτερο. Το ότι όλοι οι κριτικοί πήγαιναν- γιατί τότε οι κριτικοί δεν ήταν όπως σήμερα, ήταν μεγάλες
προσωπικότητες -και έγραφαν τα καλύτερα για την Ελένη Παπαδάκη, την ξεχώριζαν ακόμα κι όταν έπαιζε πολύ μικρούς ρόλους. Όταν πρωταγωνιστούσε η Παξινού , η Μανωλίδου κι η
Παπαδάκη έκανε μία σκηνούλα , μια πριμαντόνα, όλες οι κριτικές γράφανε για την Παπαδάκη. Γιατί «έπαιρνε το έργο και έφευγε».
Η αγάπη σας για το θέατρο και πώς θα έπρεπε να είναι φαίνεται μέσα από το έργο.
Ουτοπία;
Υπάρχει μια παροιμία. «Το χρήμα πολλοί εμίσησαν, τη δόξα ουδείς». Ματαιότητα. Ναι .
Ουτοπία. Βλέπω πράγματα, ακούω πράγματα, τη σημερινή εποχή, επειδή εγώ γεννήθηκα
μέσα στο θέατρο και λέω «καημένο θέατρο» πολλές φορές μες τη μέρα. Θυμάμαι τον μπαμπά που έλεγε «το θέατρο είναι εκκλησία». Αυτό δεν το καταλαβαίνει ο κόσμος, όταν το λέμε. Ο πολιτισμός είναι ιερό πράγμα. Το θέατρο είναι πολιτισμός. Στο θέατρο δεν υπάρχεις για να βγάλεις χρήματα. Στο θέατρο υπάρχεις για να κάνεις τον κόσμο καλύτερο. Και όπως στην εκκλησία, αν δεν πάει κανείς στη Θεία Λειτουργία, ο παπάς θα κάνει τη Δέηση. Αυτό που λένε, «σήμερα αν δεν έχουμε κόσμο, δεν παίξουμε» εγώ λέω πάντα παίζουμε. Για τον έναν. Μπορεί ο ένας να είναι ο εκλεκτός θεατής, γιατί πάντα όταν παίζουμε στη σκηνή υπάρχει πάντα ο ένας. Μπορεί να είναι ο ένας που θα εισπράξει πολλά και παίζουμε γι΄αυτόν και για όλους τους άλλους.
Πληροφορίες για την παράσταση: εδώ
