Επιμέλεια: Μαρινέλλα Φρουζάκη
Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο, και γιατί σήμερα?
Από τη δραματική σχολή, όταν ήρθα σε επαφή με τους Ρώσους συγγραφείς, ανακάλυψα ένα μεγάλο πλούτο. Βρίσκω σε αυτά τα έργα ένα θησαυροφυλάκιο της ανθρώπινης ψυχής. Οι Ρώσοι γράφουν έργα για το λαό. Από τον Ντοστογιέφσκι μέχρι τον Τσέχωφ, και από εκεί στον Γκόρκι και στον Τολστόι, ανακαλύπτει ο καθένας μας το μεγαλείο της ανθρώπινης υπόστασης. Για ένα σκηνοθέτη το να ασχολείται με τα έργα του Τσέχωφ ή του Γκόρκι είναι μεγάλη πρόκληση. Χρόνια με γοήτευε ο "Βυθός" του Γκόρκι. Όλο αυτό το κολαστήριο των ανθρώπινων ψυχών, οι ήρωες που αναζητούν φως και ελπίδα, η παρακμή, αυτό το ένθεο που κυριαρχεί στα έργα του., το ιδεολογικό του υπόβαθρο, η αγάπη για τον άνθρωπο και για το λαό, ο κομμουνισμός, όλες αυτές οι αξίες που πρεσβεύει ο Γκορκι δεν θα με άφηναν ασυγκίνητο. Η Βασσα είναι ένα έργο ατελές αλλά συγχρόνως τόσο θαυμαστό και σύγχρονο, όχι μόνο από άποψη γραφής (το έργο είναι συμπαγές σε 47 εικόνες), αλλά και από συγκινησιακής φόρτισης και εναλλαγών συναισθημάτων. Ο λόγος είναι κοφτερός, η δομή του είναι επίκαιρη ενώ οι χαρακτήρες ακροβατούν ανάμεσα στον απόλυτο κυνισμό, την τρέλα και το δικαίωμα στο όνειρο. Οι ήρωες στην Βασσα έχουν πάθη, εκβιάζουν, είναι απελπισμένοι, ασφυκτιούν σε μια κοινωνικοπολιτική συνθήκη η οποία δεν τους επιτρέπει να απελευθερωθούν από το πρότυπο της πατριάρχης κοινωνίας. Καραδοκεί ο κίνδυνος να χάσουν τους κόπους μιας ολόκληρης ζωής αλλά από την άλλη ρισκάρουν για να διεκδικήσουν το δικαίωμα για ένα καλύτερο αύριο. Οι οικογενειακοί δεσμοί είναι σε τέλμα, βιώνουν μια βαθιά συναισθηματική και κοινωνική κρίση. Οι ήρωες είναι ηθικά μετέωροι και εγκλωβισμένοι σε ένα απαρχαιωμένο σάπιο κοινωνικό ιστό.
"Δεν υπάρχουν θαύματα στον κόσμο, μονάχα αυτά που κάνουμε εμείς οι ίδιοι". Πόσο ταυτίζεστε με αυτή την άποψη του συγγραφέα;
Ο άνθρωπος πρέπει να καλλιεργεί τη γη, όπως λέει ο Γκόρκι στην Βάσσα. Πρέπει να μοχθούμε και να εργαζόμαστε, όπως λέει και ο Τσέχωφ. Η ανθρώπινη φύση πρέπει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γη και με την εργασία. Πιστεύω βαθιά ότι με την ατομική εργασία ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει το σκοπό του. Πρέπει να δημιουργούμε μόνοι μας το θαύμα, είτε συλλογικά, είτε ατομικά, με στόχο μια ισορροπημένη, μέσα και έξω, ζωή. Οι μεγάλες επαναστάσεις ξεκινούν από το αίσθημα του να αλλάξεις τον κόσμο, μέσα από μια ουτοπία ή ένα όνειρο. Ελπίζεις, αγωνίζεσαι, θυσιάζεσαι. Έτσι μόνο μπορεί να επέλθει η αλλαγή. Αυτά είναι τα εργαλεία που δημιουργούν την αλλαγή. Κατά τον Jaspers η ελευθερία του ατόμου είναι η ύπαρξη του, γιατί μόνον όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιήσει πλήρως την ελευθερία του, γίνεται αυθεντικά ο εαυτός του, βιώνοντας το «θαύμα του εαυτού του» . H ελευθερία δεν είναι κάτι που μας δίνεται, ούτε κάτι που κατακτούμε μιά για πάντα. Υπάρχει διαρκής και συνεχής αγώνας για να κατακτήσουμε το θαύμα, και κυρίως για να το διατηρήσουμε. Ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη εκδοχή της Βάσσα γράφτηκε σε μια εποχή που οι άνθρωποι προσπαθούσαν να βάλουν τις βάσεις για μια συλλογική νέα κατάκτηση: αυτή της αυτοδιάθεσης, της ελευθερίας βούλησης και πράξης. Η ελευθερία όσο και η ύπαρξη κατακτώνται ξανά και ξανά. Το να είναι κανείς ελεύθερος σημαίνει να είναι ανοικτός στις προκλήσεις και έτοιμος να επεκτείνει τα όριά του.
Θα χαρακτηρίζατε το έργο περισσότερο δραματικό ή τραγικωμικό;
Θα λέγαμε ότι η Βάσσα είναι ένα δράμαμε στοιχεία κωμωδίας, όπως ακριβώς και η δική μας ζωή. Τα έργα του Γκόρκυ είναι φιλοσοφικά σκοτεινά και ηθικά αμφίθυμα, αναμειγνύουν με απλοϊκό τρόπο τον ιδεαλισμό με τον νέο-πουριτανισμό, την πίστη και τον κυνισμό. Εξάλλου το χιούμορ είναι το εργαλείο που ή δυναμώνει την τραγωδία ή τη μετριάζει ανάλογα με την οπτική του κάθε σκηνοθέτη. Το κοινό αναγνωρίζει την ανοησία αλλά και την αυθεντική ανθρώπινη φύση των χαρακτήρων και νοιώθει τα προβλήματα τους, όσο και τη δυσκολία με την οποία τα αντιμετωπίζουν. Θέλοντας να αποφύγει τις απλοϊκές πολιτικές, κοινωνικές και ηθικές κρίσεις των ηρώων του ο Γκόρκυ, όπως και ο Τσέχωφ , ανέδειξε το πολυδιάστατο, κωμικό και τραγικό μέρος της ζωής τους.
Μιλήστε μας λίγο για τον όρο της Αγίας οικογένειας, όπως την ορίζουν ο Μαρξ και ο συγγραφέας.
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς γράφουν, και δημοσιεύουν το Φλεβάρη του 1845 δημοσιεύουν την "Αγία Οικογένεια" (ή "Κριτική στην κριτική της κριτικής"). Αποτελεί κριτική στο θεσμό της οικογένειας, ως εκείνον που αναπαράγει ατομικά τον εργάτη και τους πολιτικούς όρους ύπαρξής του . ΟΜαρξ θεωρεί ότι η επιβολή στην οικογένεια δεν γνωρίζει κανέναν φραγμό ψυχολογικής και φυσικής βίας για την επιτέλεση των κοινωνικών σκοπών της. Έτσι και στον Γκόρκυ, οι ανθρώπινες σχέσεις σ την οικογένεια της Βάσσα είναι διαβρωμένες. Ο γάμος θεωρείται εργαλείο καταπίεσης, και μπαίνει στην τροχιά του ιστορικού τέλος του.
Εφόσον αποκαλύφτηκε η γήινη οικογένεια ως μυστικό της αγίας οικογένειας, πρέπει τώρα αυτή η ίδια η γήινη οικογένεια να υποβληθεί σε κριτική και νά ανατραπεί πρακτικά.
Μαρξ, 4η θέση για τον Φόυερμπαχ
Ποια κοινά βρίσκετε ανάμεσα στους ήρωες του έργου και τους Τσεχωφικούς ήρωες;
Ο Γκόρκι γράφει ,όπως ο Τσεχωφ, διαποτισμένος από την ίδια αποστροφή για την ευτέλεια και τη χαμέρπεια που κυριαρχούσαν στη ρωσική ζωή. Κεντρικός άξονας του έργου τους είναι ο άνθρωπος σα λειτουργικό μέλος της ομάδας, με την κοινή ψυχή και τα κοινά ιδανικά. Κοινό σημείο των ηρώων του Γκόρκυ και του Τσέχωφ είναι ότι τα παθήματα των ανθρώπων που περιγράφουν οι δυο συγγραφείς ανήκουν στην εποχή τους, όμως οι ηθικές θέσεις τους και τα αισθήματα που προκαλούν, έχουν μια καθολικότητα. Εκφράζουν όχι μόνο τον άνθρωπο της τσαρικής Ρωσίας, αλλά παρουσιάζουν αναλογίες ή συγγένειες με τις λύπες ή τις χαρές του σημερινού ανθρώπου κι ας προκαλούνται από διαφορετικούς λόγους και κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Και στους δυο συγγραφείς οι χαρακτήρες παρουσιάζονται σε απελπιστική μοναξιά και αναγκάζονται να υποφέρουν από μια προσωπική μοίρα, αλλά και οι δυο προτάσσουν τους οικονομικούς και ιδεολογικούς παράγοντες, ως στοιχεία που αντικειμενικά καθιερώνουν την τύχη του ατόμου.
Πληροφορίες για την παράσταση: Εδώ
