Επιμέλεια: Άννα Ανδρικάκη
Η εξερεύνηση του αναγκαίου κακού
Ο κόσμος των ιστοριών του Γιάννη Σκαραγκά είναι ένα μείγμα ενσυναίσθησης, ποίησης και χειρουργικής πλοκής. Τα τελευταία είκοσι χρόνια η διαδρομή του μέσα από τις διαφορετικές φόρμες, εντός και εκτός Ελλάδας, έχει πάντα να αναδείξει ένα ιδιαίτερο προσωπικό ύφος. Από την πεζογραφία στο σενάριο και στο θέατρο, και από τα μυθιστορήματά του στην Ελλάδα μέχρι τα θεατρικά και τα διηγήματά του στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ο χάρτης της μυθοπλασίας του συνεχώς ανανεώνεται, αλλά παραμένει χαρακτηριστικός. Στο καινούργιο του ιστορικό μυθιστόρημα στήνει μια απρόβλεπτη αστυνομική πλοκή στις αρχές της δεκαετίας του 1930, φωτίζοντας τους μύθους και τα σκοτάδια μιας Αθήνας, η οποία δείχνει φαντασμαγορική και συγχρόνως καταδικασμένη. Το μυθιστόρημα «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο» ζωντανεύει μεθυστικά την εποχή, μπερδεύοντας τον υπόκοσμο του ρεμπέτικου, τον ερωτισμό των πρώτων ελληνικών ταινιών, και την απεγνωσμένη προσπάθεια της Ελλάδας να πάρει ένα νέο δάνειο σε μια Ευρώπη που καταρρέει από τις επιπτώσεις του Αμερικανικού κραχ—κι όλα αυτά με έναν από τους πιο ασυνήθιστους και αντισυμβατικούς αστυνομικούς ήρωες. Ο κόσμος του κακού στο μυθιστόρημα του Σκαραγκά δεν είναι μια ηθική έννοια, αλλά μια αναγκαία προϋπόθεση προσωπικής και κοινωνικής ενηλικίωσης. Είναι ο τελετουργικός κύκλος ενός κόσμου που δεν ενδιαφέρεται να προστατέψει τους ανίσχυρους και προτιμά να τους δώσει χαρακτηριστικά μέσα από τη φαντασίωση του επικίνδυνου, είτε στο κινηματογραφικό πανί είτε στο κοινωνικό περιθώριο. Πρόσφατα η ελληνοαμερικανίδα Φαίη Λέλιος (η οποία υπήρξε βοηθός του Τζέημς Άιβορι στο «Απομεινάρια μιας μέρας» και στο «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ») επέλεξε τον Σκαραγκά για να γράψει το σενάριο στην ταινία της Road Narrows, που θα γυριστεί το 2021 με παραγωγούς την Έμμα Τόμσον και τον Τζορτζ Πελεκάνος.
Πόσο βακχικός είναι ο πρωταγωνιστής στο «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο»;
Ο ήρωας της ιστορίας είναι ο Φιλότιμος Βάκχος, ένας κοσμικογράφος της εποχής, ο οποίος και απολαμβάνει την ψεύτικη ζωή και ταυτότητα που κατάφερε να δημιουργήσει με τα χρόνια. Είναι περιζήτητος φίλος, αποπλανεί γυναίκες και άντρες, και κρύβει το τραυματικό του παρελθόν στο ορφανοτροφείο του Πειραιά. Είναι τρυφερός και αδίστακτος, και τη στιγμή που ετοιμάζεται να πάρει τον άρρωστο αδελφό του και να εξαφανιστούν από την Αθήνα, βρίσκεται μπλεγμένος στην πιο αδιανόητη πλεκτάνη. Είναι το πρόσωπο και η ψυχή μιας Ελλάδας που πασχίζει να θεραπευτεί από τα τραύματα και τις απώλειες, και κυρίως να επιβιώσει οικονομικά σε μια διαλυμένη Ευρώπη.
Τι σημαίνει «Πριν κοιμηθείς με τον Διάβολο;»
Για να μη προδώσω την ιστορία, θα πω μόνο ότι ανατρέπει τα πάντα την πιο κρίσιμη στιγμή.
Όπως και σε άλλες ιστορίες σας έτσι και σε αυτό το βιβλίο υπάρχει μία επιπλέον ανατροπή στην επιπλέον ανατροπή. Πάντα υπάρχει και μια ακόμα έκπληξη που κανείς δεν υπολογίζει.
Με ενδιαφέρει αυτό το στοιχείο στον κόσμο των ιστοριών μου. Στις νουάρ δουλειές μου σκέφτομαι σαν τον πιο υποψιασμένο αναγνώστη και θεατή. Σχεδιάζω τις εξελίξεις με βάση αυτό που θα μπορούσε να εκπλήξει εμένα, αρκεί να είναι συνεπείς δραματουργικά και να προκύπτουν από τα γεγονότα. Υπάρχει μια τεράστια ποιοτική διαφορά ανάμεσα στην άγνοια και την απάτη—στο αν δηλαδή κρύβεις για λίγο την αλήθεια στον αναγνώστη για να τον συγκινήσεις ή αν τον εξαπατάς για να εκβιάσεις το ενδιαφέρον του.
Τι σας συγκινεί στο ιστορικό μυθιστόρημα;
Με ενδιαφέρει η ιστορική μυθοπλασία που εστιάζει στον ανθρώπινο χαρακτήρα και όχι στα συμπεράσματα. Μου αρέσει δηλαδή τα ιστορικά στοιχεία να ερμηνεύονται από και με αφορμή τους ήρωες και να τα ζούμε μαζί τους σαν να συμβαίνουν τώρα για πρώτη φορά.
Τα πρώτα χρόνια δουλέξατε και ως σεναριογράφος στην τηλεόραση. Κάποια στιγμή το 2008 αποχωρήσατε από τις τηλεοπτικές σειρές. Ήταν επιλογή;
Ξέρω δημιουργούς, οι οποίοι αποζημιώθηκαν από την τηλεόραση, ηθικά και οικονομικά. Δεν ανήκω σε αυτούς. Ιδίως τα πρώτα χρόνια μετά την «Επιφάνεια» στο Mega ταλαιπωρήθηκα πολύ στην προσπάθεια να αποδείξω ότι οι ιστορίες μου δεν είναι αντιεμπορικές και υπερβολικά καλλιτεχνικές. Από ένα σημείο και μετά δεν άξιζε αυτός ο κόπος. Ήταν βέβαια και το διάστημα που άρχισα να δουλεύω εκτός Ελλάδας, οπότε θα έλεγα ότι ούτε έμεινα ούτε έφυγα από την ελληνική τηλεόραση. Ήταν ένας σημαντικός κύκλος στην πορεία μου και ολοκληρώθηκε τη στιγμή που έπρεπε.
Συμμερίζεστε το αίτημα για τη στήριξη των ανθρώπων της τέχνης;
Ναι, έχω την ίδια αγωνία. Οι επαγγελματίες της καλλιτεχνικής παραγωγής θα αργήσουν πάρα πολύ όχι απλώς να συνέλθουν, αλλά και να καταφέρουν να δουλέψουν σε κανονικές συνθήκες.
Δουλεύετε και διακρίνεστε ως συγγραφέας στην Αμερική και την Ευρώπη. Από την εμπειρία σας πόσο πιστεύετε ότι επηρεάστηκε η αγορά του βιβλίου εκτός Ελλάδας;
Θα μιλήσω κυρίως για τις ΗΠΑ. Ήταν δύσκολες οι αναβολές στις προγργραμματισμένες εκδόσεις των τελευταίων μηνών, αλλά οι τίτλοι που επηρεάστηκαν ακόμα χειρότερα ήταν αυτοί που είχαν ήδη κυκλοφορήσει και πάγωσαν χωρίς παρουσιάσεις και δημόσιες εκδηλώσεις. Το ίδιο έγινε και με τις εικαστικές εκθέσεις και τις θεατρικές πρεμιέρες. Το ART OMI της Νέας Υόρκης για παράδειγμα, ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτεχνικούς οργανισμούς της πολιτείας, για τον οποίο έχω δουλέψει στο παρελθόν, ανέστειλε κάθε έκθεση, εικαστικό πρόγραμμα και υποτροφία, παρόλο που το μεγαλύτερο μέρος αποτελεί υπάιθριες εγκαταστάσεις και παρουσιάσεις. Επειδή το έζησα και προσωπικά (με την περιοδεία της Κυράς της Ρω στην Αμερική και την Αυστραλία και τις παρουσιάσεις για την αγγλική συλλογή διηγημάτων μου), δεν πιστεύω, δυστυχώς, ότι είναι θέμα χρόνου για να αποκατασταθούν τα πράγματα. Οτιδήποτε αναβλήθηκε, τελείωσε οριστικά.
Πόσο πιστεύετε ότι η πανδημία θα αλλάξει την μυθοπλασία;
Αυτό είναι μια πραγματική απορία. Θα έχει πολύ ενδιαφέρον να δούμε την επίδραση στην μυθοπλασία. Προσωπικά περιμένω να δω πολύ άμεσα, σε είδη όπως το φανταστικό για παράδειγμα, τις συνέπειες. Αναρωτιέμαι δηλαδή αν η εμπεριία του COVID-19 θα απελευθερώσει τον τρόπο που επινοούν οι δημιουργοί τις δυστοπικές εκδοχές του μέλλοντος—ή αν θα τους κάνει απλώς πιο πρακτικούς στην αληθοφάνεια των ιστοριών τους.
Μας έμαθε κάτι ο κορονοϊός στην Ελλάδα;
Μας έδειξε για ακόμα μια φορά τον χαρακτήρα μας, τα θαυμάσια και θλιβερά κομμάτια του—και κυρίως προκάλεσε αυτό στο οποίο έχουμε ταλέντο ως λαός: μας δίχασε. Είναι θλιβερό το ότι ακόμα και η πανδημία έγινε αφορμή για όλη αυτή την πολεμική ανάμεσα σε όχθες και στρατόπεδα. Είναι όμως και συγκινητικό το ότι ενωθήκαμε τόσοι άνθρωποι με το βαθιά ανθρώπινο κίνητρο να προστατέψουμε τους πιο ευάλωτους στην πανδημία—το κάναμε πιο εγκάρδια και συνειδητά από άλλες χώρες, όσο κι αν γκρινιάξαμε. Η κοινή μας προσπάθεια στη διάρκεια της πανδημίας είναι μια σημαντική νίκη της μειοψηφίας των ρομαντικών και φιλότιμων.
Πόσο θα επηρεαστούν τα μαθήματα δημιουργικής γραφής* στον Ιανό;
Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στους υπεύθυνους τον προγραμμάτων και στον Σταμάτη Νικηταρά. Ο Ιανός φέτος έδειξε έμπρακτα ότι έχει προτεραιότητα την υγεία και την ασφάλεια των μαθητών του. Στο πλαίσιο αυτό θα δούμε με ποιον τρόπο θα συνεχιστούν τα μαθήματα και το φθινόπωρο, ανάλογα πάντα και με τα μέτρα προστασίας.
*Ο Γιάννης Σκαραγκάς διδάσκει δημιουργική γραφή στον Ιανό: Πληροφορίες για τα μαθήματά του μπορείτε να βρείτε εδώ:
Τηλεοπτικό και κινηματογραφικό σενάριο: https://www.ianos-seminaria.gr/el/market/product/5100
Διήγημα και νουβέλα: https://www.ianos-seminaria.gr/el/market/product/4989
Θεατρική γραφή: https://www.ianos-seminaria.gr/el/market/product/5468
